Seyyid Mehmed Edîb’in (d. ?/1747-48 - ö. 1216/1801-02) vakanüvis olarak görev yaptığı dönemlere ait olayları anlattığı vekâyiname türünde eser. Kaynaklarda eserin ismi Târîh veya Târîh-i Edîb olarak zikredilmektedir. Edîb, iki kez vakanüvislik görevine getirilmiştir ve bu iki dönem iki ciltte toplanmıştır. İlk cilt 9 Cemaziyelahir 1202/17 Mart 1788 ve 10 Receb 1203/6 Nisan 1789 tarihleri arasını, ikinci cilt II. Selim’in tahta çıktığı 11 Receb 1203/7 Nisan 1789'dan 1206 Zilhiccesi (21 Temmuz 1792) tarihleri arasını kapsamaktadır (Yavuz 1994: 422-423; Çınar 1999: XXI-XXIII).

Edîb, kaynak olarak; Ziştovi ve Yaş muahedelerini, ordunun Maçin sahrasında yaptığı toplantı tutanaklarını, teşrifat, tahvil ve ruus kalemlerinin kayıtlarını, sefaretnameleri, Vâsıf Efendi’yi, hatt-ı hümayun suretlerini kullanmıştır. Tayinler, azilller, doğal olaylar, mali konular, merasimler hakkında bilgiler vardır. I. Abdülhamid (1774-1789) devrindeki sadrazam, şeyhülislam, nakibüleşraf, kaptanıderya ve İstanbul kadıları eserinde listelenmiştir. Müellif, kendi müşahedeleri ve duydukları arasında özellikle merasim ve teşrifatlarda bizzat orada bulunmasından ötürü detaylı anlatım ve tasvirlerde bulunmuştur. III. Selim, Edîb’den açık ve anlaşılır bir dille tarihini kaleme almasını istemiş ve müellif de bu isteğe uymuştur. Edîb, yazdığı tarihin ilk cildinde evrak eksikliğinden yakınmıştır. Bu da onu gördüğü ilginç olayları tarihine daha çok aktarmasına sebebiyet vermiştir. Ahmed Vâsıf tarihini kaleme alırken Enverî ve Edîb’i kaynak olarak kullanmıştır. Ahmed Cavid Bey, Osmanlı’nın Ruslarla ve Avusturya ile yaptığı savaşlar hakkında iktibaslar yapmıştır. Ahmed Cevdet Paşa özellikle 1202-1206 yılları arasını anlatırken Edîb’e sık sık başvurmuştur. Ahmed Cevdet Paşa, Edîb’den faydalanmasına rağmen duyduklarını araştırmadan eserine aldığı için eleştirmiş ve onu insafsız, garazkâr ve dalkavuk olarak nitelemiştir (Yavuz 1994: 422-423; Çınar 1999: XXX- LIV).

Eserin değişik muhteva ve tertibe sahip birçok nüshası bulunmaktadır. Aziz Berker, Süleymaniye Pertev Paşa 464 numaralı nüshasını kısmen yayınlamıştır (1944). Eserin iki cildini de içeren İstanbul Üniversitesi TY 3220 nüshası üzerine lisans bitirme tezleri yapılmıştır. Ali Osman Çınar ise doktora çalışmasında eserin tamamının tenkitli metnini hazırlamıştır (1999).

Yazar’ın hayatı için bk. “Edîb, Seyyid Mehmed Edib Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/edib-seyyid-mehmed-edib-efendi-mdbir