- Yazar Biyografisi (TEİS)
Sâmî, Arpaemîni-zâde Mustafâ - Madde Yazarı: Doç. Dr. Nagihan Gür
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:18. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Hezl
- Yayın Tarihi:24/11/2021
TAKRÎZ (SÂMÎ)
hezel türünde eserSâmî, Arpaemîni-zâde Mustafâ (d. ?/? - ö. 1146/1734)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Arpaemîni-zâde Sâmî'nin (d. ?/? - ö. 1146/1734) hezel türünde yazdığı eser. Manzum-mensur nitelikte olan eser, şairin Dîvân’ının sonunda “takrîz” başlığıyla yer almaktadır. Sâmî'nin Dîvân'ına kaydedilmeye değer görülen bu hezel metni, en genel tanımıyla bir şair ve şiir eleştirisidir. Metinde, kurgusal bir mizah karakteri olan Râzî'nin şiiri ve şairliği üst bir dille ve alaycı bir söylemle eleştirilmiştir. Metin, Sebk-i Hindî'nin nesir alanındaki başarılı örneklerinden biridir. Metnin içeriğine bakıldığında "takriz" başlığının ironik bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Nitekim söz konusu metin takriz geleneğinin övücü söylemine zıt bir içerikte, tamamen bir eleştiri metni olarak kurgulanmıştır. Sâmî'nin bu metni, Nâbî'nin (ö. 1712) Münşeât'ındaki "Râzî’nin Haltiyyâtı Budur" ve Nevres-i Kadîm'in (ö. 1762) Münşeât’ındaki “Takrîz-i Kasîde-i Râzî-yi Kirâzî” başlıklı metinlerle içerik ve söylem açısından benzerlik göstermektedir. Her üç metin de Râzî'nin şairliğini eleştirmek için kaleme alınmıştır. 17. yüzyıl sonu ve 18. yüzyıl başında edebî muhitlerde boy göstermeye başlayan Râzî gibi müteşâirleri parodileştirmek için yazılmış söz konusu metinler, Osmanlı elit şairleri/nâsirleri arasında oluşmuş bir mizah ağını ortaya koymaktadır.
Bu metin, Dîvân’ın Süleymaniye Kütüphanesi-Yahya Tevfik Efendi, nu. 300 ve Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi-Ulucami, nu. 6075 tasnifli nüshalarına kaydedilmiştir. Metnin yalnızca Yahya Tevfik Efendi nüshası “takrîz” başlığını taşımaktadır. Metnin Ulucami nüshasının derkenarında ise “Şi‘r-i Râzî-yi Şîrîn-makâl” başlığını taşıyan bir şiir yer almaktadır. Râzî adlı şaire ait bu şiir, Sâmî’nin hezel metniyle eş zamanlı olarak yazıya geçirilmiştir. Sâmî, hezel metnini Râzî'nin söz konusu şiiri üzerine kurgulamıştır. Takrîz'in metni, Nagihan Gür tarafından eserin değerlendirildiği bir makale içinde yayımlanmıştır (2018: 313-317).
Şairin/Yazarın biyografisi için bk. "Sâmî, Arpaemîni-zâde Mustafâ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sami-arpaeminizade-mustafa
Eserden Örnekler
Takrîz
Hakkâ ki bu neşîde-i bâ-şenîde bir acûz-ı fertût-ı herze-dârdır ki safsata-i magz-şikâf-ı dimâg-hırâş ile şikâf-ı kühen-sifal-i şikeste-leb-i dehânından çirk-âbe-feşân-ı büzâk-i hezeyân-ı nâ-be-mahal olup pister-nişîn-i izdivâcı şevher-i tab‘-ı Râzî-i ‘unnet-mizâcın çehre-i saht-ı behre-i hayâl-i herem-meâline tufû-endâz-ı tevbîh ü teşnî‘ oldukça gark-âb-ı bahr-ı siyâhı midâd-gûn-ı nefrîn etmiştir. Her lafz-ı ‘âcîbetü’l-heykel-i turfe-nümâsı mevzû‘-ı miyâne-i besatîn-i baklatü’l-hamkâ’-ı belâhet olmuş bir kalbüd-i bî-rûh-ı udhûke-likâdır ki bîm ü hirâs-ı tekârün [ü] temâyülünden fevâhıt-ı revâbıt u vifâk ü kamârî-i sevâbık u siyâk sad-merhale ecinne-güşâ-yı evc-gâh-ı ictinâb olmuştur . Her mısra-ı tavîlü’z-zeyl-i arîzü’l-ekmâmı bâlâ-keş-i terhîb-i güm-kerde-i ser-âgâz-ı mezâmîr-i dalâlet olmuş muhâkî-i suver-i misâliyye gûl-i beyabân ve müdâni‘-i Ûc bin Unuk mehîbü’l-‘unvân olmagın mikrâz-ı şakk-ı yerâ‘a-ı hûlyâ ile kâmet-i nâ-mevzûnuna kesüp biçdigi bornôs-ı teng -i girîbân-ı rehâbîn-i Efrencî ki nesîc-i hezar-pâre-i nâ-çesbân-ı kesîrü’l-haşvinden bera‘ât-bâf-ı kâr-gâh-ı istihlâldir, tenâsüb ve irtibâtdan bahye-ber-endâz-ı tenâfür ü ibâ olup,
Beyt
خودنمايى پرده بر می دارد از بالای جهل
نيست عيبی در نشستن جامهءكوتاهرا
müddeâsıyla irâ’et-i hortûm-ı pîl-i pehîn-püşt -i habt-ı ‘aşvâ etdiği bast-ı mukaddemeteyn-i satreyn-i tavîleteynden peymûde-i endâze-i intâcdır. (Gür 2018: 313-314).
Kaynakça
Gür, Nagihan (2018). "Osmanlı Mizah Yazınında Bir Parodi ve Poetika Örneği: Arpaemîni-zâde Sâmî'nin Mensur Hezeli". Hicve Revâ Mizâha Mâyil: Güldürücü Metinleri Anlamak. İstanbul: Klasik Yay. 286-318.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | DÎVÂN (SÂMÎ) | Sâmî, Arpaemîni-zâde Mustafâ | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
| 2 | TÂRÎH-İ SÂMÎ | Sâmî, Arpaemîni-zâde Mustafâ | Prof. Dr. Abdülkadir ÖZCAN |
Görüntüle | ||
| 3 | [ARZ-I HÂL / ARÎZA / ZARÂ'AT-NÂME] (SÂMÎ) | Sâmî, Arpaemîni-zâde Mustafâ | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
| 4 | [MEKTÛBLAR] (SÂMÎ) | Sâmî, Arpaemîni-zâde Mustafâ | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
| 5 | EZ-MUKATTA'ÂT-I ÖRFÎ-İ ŞÎRÂZÎ (SÂMÎ) | Sâmî, Arpaemîni-zâde Mustafâ | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
| 6 | MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) | Hıfzî | Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR |
Görüntüle | ||
| 7 | NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) | Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin | Diğer Aybala Sena KÜTÜK |
Görüntüle | ||
| 8 | DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) | Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
| 9 | TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) | Kudsî, Abdullah Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
| 10 | TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) | Kudsî, Abdullâh Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
| 11 | TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) | Kudsî, Abdullâh Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
| 12 | DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) | Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi | Diğer Ahmet Serdar Erkan |
Görüntüle | ||
| 13 | MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) | Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
| 14 | AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) | Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi | Diğer Nükran ERBAŞ Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler |
Görüntüle | ||
| 15 | DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) | Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi | Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk |
Görüntüle |