Koca Râgıb Paşa’nın (d. 1110/1698-99 - ö. 1176/1763) 18. yüzyıl Osmanlı-İran diplomatik münasebetlerini ve taraflar arasında yaşanan birtakım mezhebî sorunları konu alan eseri. Hangi tarihte yazıldığına dair bir kayıt bulunmamakla birlikte, müellifin ifadelerinden eserin olaylar cereyan ederken yazıldığı anlaşılmaktadır. Tahkîk ü Tevfîk’te yer alan mektuplardaki toplantı ve müzakerelerin 1149/1736 yılında gerçekleşmiş olmasından hareketle eserin de aynı yıl yazılmış olduğu tahmin edilmektedir (İzgöer 2003: LIV).

Râgıb Paşa, Osmanlı ordusu ile birlikte muhtelif seferlere katılmış, çeşitli sulh müzakerelerinde bulunmuş, 18. yüzyıl Osmanlı-İran münasebetlerinde de önemli görevler üstlenmiş bir devlet adamıdır. 1733 yılında İran ordusu Bağdat’ı kuşattığında Osmanlı ordusu Erzurum’dan gelinceye kadar Nadir Şah’ı oyalamak üzere görevlendirilmiş ve bu görevinde başarılı olmuştur. Aynı şekilde 1149/1736 yılında İran elçilerinin İstanbul'a gelmeleri üzerine o sırada Rus seferinde görevli olan Râgıb Paşa, bir hatt-ı hümayunla payitahta çağrılmış ve onlarla mükâlemeye memur edilmiştir. Önce Osmanlı devlet adamlarıyla yapılan iki görüşmeye, ardından da İran elçileriyle akdedilen müzakerelere iştirak etmiştir (İzgöer 2003: XXIV-XXV). Tahkîk ü Tevfîk, Râgıp Paşa’nın bu son göreviyle alakalı olup Sultan I Mahmud’un ferman-ı hümayununa istinaden yazılmıştır.

Koca Râgıb Paşa, eserinin başında besmele, hamdele ve salveleden sonra Osmanlı padişahları için duada bulunmuş, Sultan I. Mahmud ve Sadrazam Mehmed Paşa’yı övmüştür. Sebeb-i telif özelliği de gösteren bu ilk sayfalarda padişahın fermanına binaen yazılan eserin bir mukaddime, üç bab ve bir hâtimeden oluştuğu ve Tahkîk ü Tevfîk olarak adlandırıldığı belirtilmiştir. Mukaddimede İran’ın o zamanki siyasi durumu tasvir edilmiş, Nâdir Şahı’ın zuhuru, tahta geçişi, şahlığının tasdiki için Osmanlı’ya müracaat etmesi anlatılmıştır. Nâdir Şah, bu müracaatında İranlı hacılar için bir “mîrü’l-hac” atanmasını, Caferî mezhebinin beşinci mezhep olarak kabul edilerek Kâbe’de rükün tahsis edilmesini, her iki devletin karşılıklı olarak İstanbul ve Isfahan’da birer şehbender bulundurmasını, tarafların ellerindeki esirleri karşılıklı olarak serbest bırakmasını talep etmiştir. Birinci bâbda söz konusu taleplerin kabulü için Nâdir Şah'ın padişaha, sadrazama ve şeyhülislâma yazdığı Farsça mektupların aslı ve tercümesi bulunmaktadır. İkinci bâbda, Osmanlı devlet ricalinin elçilerle görüşmelerine ve kendilerine verilen ziyafetlere yer verilmiştir. Üçüncü bâbda iki devlet arasında yapılan muahede ve aynı nedenle teati olunan mektuplar vardır. Muahedede dikkati en fazla çeken husus, İranlıların birçok konuda Ehl-i Sünnet’e tabi olmalarının kayıt altına alınmış olmasıdır. Hâtime bölümünde ise Sultan I. Mahmud’un sahip olduğu güzel ve üstün meziyetler anlatılarak eser bitirilmektedir (İzgöer 2003: LIV-LVI).

Müellif, eserini yazarken daha çok kendi müşahedelerine ve devlet büyüklerinden dinlediklerine dayanmış, olayları tarafsız bir gözle anlatmış, gereksiz ayrıntılardan uzak durmuştur. Müşahedelerine ve dinlediklerine dayanmayan hususlarda ise devrin vekayiini en iyi aksettiren vesikalar olarak kabul edilen “Mühimme” kayıtlarından yararlanmıştır. Tarih yazımında önemli veriler sağlayan eser, Subhî'nin yazdığı Târîh'in kaynakları arasında yer almaktadır. Subhî, 1149 senesinde Osmanlı-İran münasebetlerinde yaşanan olayları Tahkîk ü Tevfîk'ten almıştır (İzgöer 2003: XLIV-XLV, LXIX).

Râgıb Paşa, eserini yazarken teşbih, seci ve sanatlı terkiplerle süslenmiş edebî bir nesir dilini kullanmış  ve nesirdeki monotonluğu kırmak için de uygun yerlerde manzum parçalara yer vermiştir. Bazı bölümlerde secilerle ve terkiplerle dolu bir ifade tarzı tercih edilmiş olmakla birlikte eserin genelinde kullanılan dilin sade, açık ve anlaşılır nitelikte olduğu söylenebilir.

16’sı yurt içinde 5’i yurt dışında olmak üzere 21 nüshası tespit edilen Tahkîk ü Tevfîk, Ahmet Zeki İzgöer tarafından önce yüksek lisans tezi olarak çalışılmış (1988), daha sonra tıpkıbasımı ile birlikte yayınlanmıştır (2003).

Müellifin biyografisi için bk. “Koca Râgıb Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/koca-ragib-pasa