- Yazar Biyografisi (TEİS)
Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
- Eser Yazılış Tarihi:964/1557 (?)
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Tarih
- Yayın Tarihi:26/04/2022
TABAKÂTÜ’L-MEMÂLİK VE DERECÂTÜ’L-MESÂLİK (NİŞÂNÎ)
tarih ve coğrafya kitabıNişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi (d. 895/896?/1490/1491? - ö. 975/1567)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Celâl-zâde Mustafa Çelebi'nin coğrafya ve tarih konulu eseri. Koca Nişâncı lakabı ile meşhur Nişânî mahlasını kullanan, 16. yüzyılın önemli tarihçilerinden; divân kâtipliği, reisülküttaplık ve nişancılık görevlerinde bulunan Celâl-zâde Mustafa Çelebi, eserinde kaleme aldığı olayları, bizzat şahit olduğu için ayrıntılı olarak anlatmıştır.
Celâl-zâde Mustafa Çelebi, her ne kadar divan kâtipliği yaptığı dönemde bu eseri kaleme almayı düşünmeye başlamış olsa da eserin ne zaman tamamlandığı hakkında bir kayıt bulunmamaktadır. Kanuni Sultan Süleyman’ın cülûsu ile başlayan eser, Süleymaniye Camii’nin 964/1557 senesinde başlayan inşası sebebiyle Celâl-zâde Mustafa Çelebi’nin oğlu Mahmud Çelebi tarafından söylenen tarih beyti ile son bulur. Celâl-zâde Mustafa Çelebi, diğer tarih müelliflerinin ne devlet ve cemiyet, ne de millet ve memleket hakkında hiçbir malumat vermediklerini düşünerek, bu boşluğu doldurmak, o devirdeki devlet ve ordu teşkilatı, vilayet ve sancaklar, kaleler, ülkenin doğal zenginlikleri, mahsul ve madenleri anlatmak için (Demirtaş 2009:737) eserini kaleme aldığını ifade eder.
Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik, otuz tabaka ve üç yüz yetmiş beş dereceden müteşekkildir. İçeriğinde, devlet erkânı, beylerbeyleri ve sancakbeyleri, kaleler, yaya ve müsellem tâyifesi, akıncılar, deniz kuvvetleri, İstanbul’daki kaleler, camiler, mescidler, Rumeli’deki kaleler, nehirler, madenler ile Cezâyir, Eflak ve Boğdan, Trablus, Budin, Tımışvar, Anadolu, Karaman, Rum, Erzurum, Diyarbakır, Van, Halep, Şam, Mısır, Haremeyn-i Şerifeyn, Yemen, Bağdad, Loristan ve Basra bölgelerinin idari taksimi derece derece verilmektedir (Demirtaş 2009: XLVIII). Eserin otuzuncu tabakasında ise Sultan Süleyman’ın tahtta kaldığı döneme dair siyasi ve sosyal olaylar, seferler ve sultanın fetihleri aktarılır. Eserin, din büyükleri ve devlet adamlarının konu edildiği, sefer törenleri, fethedilen şehir ve kaleler anlatılırken, sünnet düğünü, evlilik merasimi ve av etkinliklerinin anlatıldığı bölümlerde süslü nesir kullanılmıştır. İşlenen konuya göre süslü nesir, orta nesir ve sade nesir kullanımı tercih edilmiştir.
Tabakâtü’l-Memâlik’in çeşitli varak sayılarında yurtiçindeki kütüphanelerde 14 nüsha, yurt dışındaki kütüphanelerde 8 nüshası tespit edilmiştir. Yurtiçindeki nüshalardan İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya Koleksiyonu 3296 numarada kayıtlı nüshanın Mustafa Çelebi’nin oğlu Mahmud tarafından istinsah edildiği bilgisi mevcuttur. Yine yurtiçindeki nüshalardan İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü 5997 numarada kayıtlı nüshanın, Mustafa Çelebi tarafından kaleme alındığı (Demirtaş 2009:LXXXIV) görüşü vardır. Yurt dışında Londra, Paris, Kopenhag, Viyana ve Uppsala şehir kütüphanelerinde dijital görüntüleri bulunmaktadır.
Eserin 1532 senesine kadarki bölümünü özetleyerek Almanca’ya çevirisi J. F. Von Hammer-Purgstall tarafından yayınlanmıştır (1811). Eserin kısaltılarak sadeleştirilmesinden müteşekkil bir yayın Sadettin Tokdemir tarafından gerçekleştirilmiştir (1937). Eserin beş nüsha üzerinden karşılaştırıldığı çalışma Petra Kappert tarafından yayınlanmış (1976), Funda Demirtaş tarafından doktora tez çalışması yapılmıştır (2009).
Yazarın biyografisi için bk. “Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nisani-koca-nisanci-celalzade-nisanci
Eserden Örnekler
NAZIM
Kemâlâtıyle ‘asrun zübdesidür
Fezâyil ‘arsasınun ‘umdesidür
Fesâhat mülkinün oldur emîri
Olur âzâdeler lâ-büdd esîri
Şinâverdür fezâyil bahri içre
Kerem hûrşîdidür fazl ebri içre
Gül dahî olupdur verd-i bî-hâr
Fezâ-yı tab’ıdur mânend-i gül-zâr
Sebük-rûh u revân-âsâ sâfâ-rûy
Şeker-güftâr u şîrîn-fem şeker-gûy
Nevâ-bahşâ sühan-ver nükte-pervâz
Fünûn-ârâ hüner-mend ü sihr-sâz (İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü Nüshası-5997/8a)
Bu târîh-i fâhir ve bahir-i zâhir niçe memalik ü mesâliki muhît ü hâvî, niçe derecât u vâki’âtı müştemil ve râvî oldugı ecelden Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik diyü tesmiye olınup; otuz tabaka, üç yüz yetmiş beş derede üzerine tertîb olundı (İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü Nüshası-5997/8a).
Tabaka-i Evvel: Erkân-ı devlet-i bülend-pâye, âyân-ı saltanat-ı sa’âdet-ser-mâye beyânında olup, hâssete dergâh-ı mu’allâda olan gürûh-ı sipâh ve cünûd-ı zafer-penâhın tafsîlidür. Bu tabaka-i sâmiye yigirmi derecedür (İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü Nüshası-5997/8a).
Kaynakça
Acar, Funda. (2018). Tabakâtü’l-Memâlik’e Göre Sultan Süleyman Zamanında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi XLV (2): 7-38.
Celâl-zâde Mustafa Çelebi. (2011). Tabakatü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik (Kanunî’nin Tarihçisinden Muhteşem Çağ). Hzl. Ayhan Yılmaz. İstanbul: Kariyer Yay.
Demirtaş, Funda. (2009). Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik. Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Kappert, Petra. (1976). "Mustafa b. Celals Tabakatü’l-Memalik als Quelle für die Osmanische Geschichte des 16. Jahrhunderts". Studi Preottomani e Ottomani: Atti del Convegno di Napoli (24-26 Settembre 1974). 135-141.
Kappert, Petra. (1981). Geshichte Sultan Süleymân Kanûnîs von 1520 bis 1557 oder Tabakâtü’l-memâlik ve Derecâtü’l-mesâlik von Celâlzâde Mustafa genannt Koca Nişâncı. Franz Steiner Verlag. Wiesbaden.
Nişânî (Celâl-zâde Mustafa Çelebi). Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik. İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya Koleksiyonu Nu: 3296.
Nişânî (Celâl-zâde Mustafa Çelebi). Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik. İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Nadir Eserler Bölümü Nu: 5997.
Purgstall- J. F. Von Hammer (1811). Streifzug Sultan Suleiman’s das I. Fundgruben des Orients. Wien.
Tokdemir, Sadettin. (1937). Osmanlı İmparatorluğunun Yükselme Devrinde Türk Ordusunun Savaşları ve Devletin Kurumu, İç ve Dış Siyasası. İstanbul: Askeri Matbaa.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | TERCÜME-İ Mİ'RÂCU'N-NÜBÜVVE FÎ MEDÂRİCİ'L-FÜTÜVVE (NİŞÂNÎ) | Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
2 | FETİH-NÂME-i RODOS/ FETİH-NÂME-İ CEZÎRE-İ RODOS (NİŞÂNÎ) | Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi | Araş. Gör. Sevgi Kübra Akdemirel |
Görüntüle | ||
3 | CEVÂHİRÜ'L-AHBÂR FÎ HASÂİLİ'L-AHYÂR (NİŞÂNÎ) | Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi | Dr. Duygu KAYALIK ŞAHİN |
Görüntüle | ||
4 | MOHAÇ-NÂME (NİŞÂNÎ) | Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi | Araş. Gör. Sevgi Kübra Akdemirel |
Görüntüle | ||
5 | FETİH-NÂME-İ KARABOĞDAN (NİŞÂNÎ) | Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi | Dr. Öğr. Üyesi Emel NALÇACIGİL ÇOPUR |
Görüntüle | ||
6 | SELİMNÂME/ MEÂSİR-İ SELİM HÂNÎ (NİŞÂNÎ) | Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
7 | TÂRİH-İ KAL’A-İ İSTANBUL VE MA’BED-İ AYASOFYA (NİŞÂNÎ) | Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
8 | MENSUR ŞEHNÂME (NİŞÂNÎ) | Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
9 | HEDİYETÜ'L-MÜ'MİNÎN (NİŞÂNÎ) | Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi | Dr. Öğr. Üyesi Rabia Doğru |
Görüntüle | ||
10 | MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) | Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) | Doç. Dr. Nuran ÇETİN |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
12 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
13 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
14 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
15 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
16 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
17 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
18 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
19 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
20 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |