Ayaz İshaki’nin bir hikâyesi. Eser, ilk kez 1899 yılında Kazan’da yayımlanmıştır. Hikâyenin ana teması, Tatar edebiyatında Marifetçilik döneminin önemli konularından biri olan yeni usulde eğitimdir. Hikâyenin baş karakteri Halim’dir. Bir köyde yaşayan Fatma, oğlu Halim’i Kazan’daki büyük medreselerden birine göndermek ister. Halim’in babası Gabdürahman, oğlunu okutmayı düşünmez ve istese bile Kazan’da medresede okutacak parası olmadığını söyler. Fatma, Halim’i okutmak konusunda çok kararlıdır, komşusu Esma Hanım ve Kerim Efendi’ye durumu anlatır ve borç ister. Eğitime değer veren Kerim Efendi medresenin bir yıllık ücreti olan 60 tengenin 50 tengesini zekat olarak karşılıksız verir. Gabdürahman’ın da baba olarak oğlu için kalan 10 tengeyi vermesi gerektiğini söyler. Kerim Efendi’nin karısı Esma, kalan 10 tengeyi verir. Medresenin bir yıllık ücretini temin eden Fatma ve oğlu Halim, Kazan’a giderler. Halim, Kazan’da yeni usulde eğitim veren medresenin giriş imtihanında çok büyük başarı göstermese de umut vaat ettiği düşünülerek kabul edilir. Medresede her yıl birinci olan öğrenci mükafat olarak bir sonraki sene ücretsiz okumaya hak kazanmaktadır. Fatma’nın umudu, oğlunun her yıl birinci olması ve böylelikle geri kalan yedi yıl boyunca tekrar para bulmak zorunda kalmadan eğitimi tamamlayabilmesidir. Halim, çok çalışır ve medresede her yıl birinci olur. Sekiz yılın sonunda yapılan törenle Kuran-ı Kerim ve gümüş bir saatle ödüllendirilir. Halim, kendisini okutan muallimler gibi bir muallim olmayı ve Tatar çocuklarına bildiklerini öğretmeyi istediğini anlatan bir konuşma yapar. Kazan’daki bir medresede on dokuz yaşında bir muallim olarak göreve başlar.

Hikâyede ele alınan bir diğer konu kızlara evlenecekleri eşleri seçme konusunda söz hakkı tanınması meselesidir. Kazan’ın zenginlerinden Reşit Efendi, Halim’in iyi eğitimli ve ahlâklı olmasını beğenir ve onu kızıyla evlendirmeyi düşünür. Bu niyetini doğrudan Halim’e söyleyemediğinden bu tür işlerde elçilik vazifesi gören bir kişiyi göndererek Halim’in kızına talip olmasını sağlamaya çalışır. Reşit Efendi tarafından gönderilen elçi, sohbet arasında Halim için uygun bir eşin Reşit Efendi’nin kızı Mahire olduğunu söyleyerek Halim’in aklını çeler. Reşit Efendi zengin olduğundan kızını kendisine vermeyeceğini düşünse de elçi onu ikna eder. Elçi, Halim için Reşit Efendi’nin kızını ister. Mahire, Halim’in kendisini istediğini ve ailesinin de bunu kabul ettiğini duyunca çok üzülür. Mahire, Fatih adlı bir genci sevmektedir. Ailesine Halim’i istemediğini nasıl söyleyeceğini bilemez. Fatih’e bir mektup gönderir, anne babasının kendisini Halim’e vereceğini, Fatih’in de kendisi için bir elçi göndermesini ister. Fatih, cevap olarak yazdığı mektupta gözyaşları içinde yazdığını ama o gün hemen bir elçi göndermesinin mümkün olmadığını Mahire’nin ne olursa olsun Halim’le evlenmemenin bir çaresini bulmasını söyler. Mahire, ailesinden gizli Halim’e bir mektup yazar. Şefkatli şakirt diye başladığı mektupta Halim’e kendisine elçi gönderdiği için teşekkür eder. Fakat bir yıldır sevdiği birisi olduğunu bu yüzden onunla evlenmesinin mümkün olmadığını söyler. Halim, onunla evlenmekten vazgeçer. Halim, Aliye adlı bir kızla evlenmek ister. Ailesine elçi göndermeden önce kıza mektup yazarak niyetini açıklar ve önce kızın evlilik konusundaki görüşünü sorar. Aliye’den olumlu cevap aldıktan sonra babası Gabdürahim Efendi’ye elçi gönderir. Hikâyede aileler her ne kadar evlilik konusunda kızların görüşünü almamış olsa da Mahire’nin çaresizce boyun eğmeyip mektup vasıtasıyla kendi kararını bildirmesi ve istemediği bir evliliği yapmaması önemlidir. Halim’in de bir sonraki evlilik teşebbüsünde evlenmek istediği Aliye’nin fikrini sorması ve ancak ondan olumlu bir cevap alınca ailesine elçi göndermesi dikkat çekicidir.

Taallümde Saadet hikâyesinde Halim’in medresede okumasında kadınların rolü büyüktür. Halim’in annesi Fatma, medresenin ücretini bulmak için çabalar. Komşu Esma Hanım, eşi Kerim Efendi’yi ikna eder ve Halim’in bir yıllık medrese ücretini vermesini sağlar. Halim’i Kazan’daki medreseye yazdırmak üzere babası değil annesi Kazan’a gider. Fatma ve oğlu Halim’in Kazan’da kaldıkları evin sahibesi Rahime Hanım, yeni medresenin muallimin evine gidip medreseye kayıtla ilgili bilgiler alır. Hikâyede Tatar kadınları yeni usulde eğitime inanan ve onun için çabalayan karakterler olarak gösterilir. Taallümde Saadet, yayınlandığı dönemde teknik açıdan zayıf bulunmasına rağmen yeni usulde eğitime dikkat çekmesi ve özendirmesi bakımından kayda değer bir eser olarak kabul edilmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. “Ayaz İshaki”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ayaz-ishaki-idilli