TA’RÎFÜ’S-SÜLÛK (HASAN NAZÎF DEDE)
dinî-tasavvufi eser
Hasan Nazîf Dede (d. 1208/1793-94 - ö. 1277/1860)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Beşiktaş Mevlevihane’si şeyhlerinden Hasan Nazîf Dede’nin dinî ve tasavvufi eseri. Bazı kaynaklarda Nazîf Hüsnü Efendi, Nazîf Ahsan Efendi (Bilgin 2007: 7) olarak da anılan Hasan Nazîf Dede, Mora Yenişehir’inin Oganlı kasabasında doğmuş, iyi bir öğrenim görüp müderrislik yapmış, küçük yaşlardan itibaren Mevleviliğe ilgi duymuş ve Beşiktaş Mevlevihane’sine şeyh olmuştur. Nazîf Dede, Fahrî mahlasıyla şiirler kaleme alan Hüseyin Fahreddin Dede (ö. 1329/1911)’nin de babasıdır.

Ta’rîfü’s-Sülûk, her şeyden önce tasavvuf ehlinin bazı sorularına cevap vermek ve birtakım sorunları çözmek için kaleme alınmış bir risaledir. Eser, Hz. Peygamber ve Hz. Ali övgüsünde iki beyitlik bir kıt’a ile başlar. Devamında 4 beyitlik bir tevhit gelir. Ardından Hasan Nazîf Dede, müritlerinin kendisinden tasavvufa dair bir risale yazmasını istemeleri üzerine eserini yazdığını ve adını da Ta’rifü’s-Sülûk koyduğunu belirtir.

Hasan Nazîf Dede eserinde zühd, fakr, muhabbet ve ilahi aşk, Hz. Peygamber ve çocuk sevgisi, riyazet ve mücahede, mürşid-i kâmil, fena, vahdet-i vücûd, ilim ve marifet, tasavvuf ve siyaset ilişkisi gibi dinî ve tasavvufi konuları ele alıp mürşide bağlı olmayı, nefse ve şeytana karşı mücadele etmeyi, masivaya değer vermemeyi ve adaletten ayrılmamak gerektiğini belirtmiştir. Müellifin eserinde Hz. Ali’ye ve ehlibeyte yer verip sevgisini her fırsatta dile getirmesi  bir “Ali muhibbi” olduğunu göstermektedir (Bilgin 2007: 11).

Nazîf Dede, kendine özgü bir metot izlemiştir. Ele aldığı hususlara kısaca değinip konuları Kur’an-ı Kerîm’den ayetlerle, Hz. Peygamber’den hadislerle, Hz. Ali’nin sözleriyle, Mevlânâ’nın Mesnevî’sinden alıntıladığı beyitlerle desteklemiştir. Ayrıca Hz. Musa’dan, Hz. Yusuf’tan, Firavun’dan, şeytandan, Hallâc-ı Mansûr ve Muhyiddîn-i Ârâbî’den kıssalar ve olaylar anlatmış ve bu anlattıkları ile konuyu özetlemiştir. Nazîf Dede, eserinde sade ve anlaşılır bir dil kullanmıştır.

Ta’rîfü’s-Sülûk, 1275/1858 yılında yazılmış olup yazma nüshaları; Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar Nu. 3138\3, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Nu. 2357, 2648; Kayseri Râşid Efendi Kütüphanesi Nu. 21533, Nûru Osmaniye Kütüphanesi Nu. 34 NK 2345’te kayıtlıdır. Bunların yanı sıra eserin İstanbul kütüphanelerinde 10’dan fazla matbu nüshası vardır. Eser, Şerh-i Ta’rîfü's-Sülûk adıyla Edirneli Hayrî (ö. 1280/1853) tarafından şerh edilmiştir. Fatih Bilgin, Konya Yusufağa Kütüphanesi Nu. 9611’de kayıtlı nüshası ile Ta’rîfü’s-Sülûk’un Kayseri Râşid Efendi Kütüphanesinde Nu. 21533’te kayıtlı nüshasından hareketle bir yüksek lisans çalışması yapmıştır (Bilgin 2007). Eser, ayrıca Gülbeyaz Karakuş tarafından yayımlanmıştır (2013).


Eserden Örnekler


[...]

Hâlbûki Mansûr bir âşık zât idi binâenaleyh cümle ervâh-ı peygamberân ve ervâh-ı ehlullâh rûhâniyyet-i Muhammediyyeden afvını niyâza geldiler deyü beyân eylemişlerdir. Sâlik ise henüz seyr ü sülûk içinde iken kendi bilişine göre hâtıra-ı i’tirâza düşecek olsa sulûküne nasıl perde olacağı muhtâc-ı tafsîl değildir. Binâen aleyh kendi bilişini terk ve başka mahalden feyz ummayıp her hâlde merkez-i ittihâz ettiği mürşîdini bilmelidir. Zîrâ feyz-i ilâhî bir deryâ-yı cârî farz olunup mürşidler şâdırvânına teşbîh olunur. Ol deryâ ol şâdırvâna dökülerek atşân mesâbesinde olan sâlikînin harâretine göre oradan taksîm olunur ve şu dahi mürşîde kemâl-i tabî’yetin luzûmuna bir işâret addolunabilir ki;

Beyt:

Zerre mikdârı aklı olan arıdan hisse kapar

Devşirir bin bir çiçekden hall eder mac’ûn yapar

beyti gerçi zâhirde kaba bir şey görünür ise de ma’nâ alınmağa kâbil bir kelâmdır. Zîrâ arıdan murâd sâlik ve bin bir çiçekden murâd bin bir esmâ ve ma’cûndan murâd anınla hâsıl olacak kemâldir ve arıların âdeti, beğsiz tecemmu‘ etmezler ve beğleri kangı tarafa gitse anı terk eylemezler ve eğer beğleri olmasa bal dahi vücûda gelmez. Bunun gibi sâlik dahi hiç bir vakt mürşîdinin mütâbaatından ayrılmamalıdır (Bilgin 2007: 68). […] Ehl-i derde bu dahi olsun nazîfen bir eser Himmet-i pîr ile tekmîl oldu Ta’rîfü’s-Sülûk Târîh müddetince Nazîf ehl-i dillere Kalsun cihânda bu eser-i âşikânemiz (Bilgin 2007: 75).

Kaynakça


Aksoyak, İsmail Hakkı (2015). “Fahrî, Hüseyin Fahreddîn Dede”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fahri-huseyin-fahreddin-dede [Erişim Tarihi: 28.01.2022].

Bilgin, Fatih (2007). Nazif Hasan Dede ve Ta’rîfü’s-Sülûk Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Karakuş, Gülbeyaz (hzl.) (2013). Mevlevî Nazif Dede Dîvânçe ve Risâlesi. İstanbul: Revak Kitabevi Yayınları.

Özcan, Nuri (1998). “Hüseyin Fahreddin Dede”. İslâm Ansiklopedisi C. 18. İstanbul: TDV Yay. 546-547.

Saraç, M. A. Yekta (hzl.) (2016). Bursalı Mehmed Tâhir Osmanlı Müellifleri. http://www.tuba.gov.tr/files/yayinlar/T%C4%B0BKM/Osmanl%C4%B1%20M%C3%BCellifleri.pdf [Erişim tarihi: 13.01.2022]. 191-192.

Atıf Bilgileri


KESİK, Beyhan. "TA’RÎFÜ’S-SÜLÛK (HASAN NAZÎF DEDE)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/ta-rifu-s-suluk-hasan-nazif-dede. [Erişim Tarihi: 19 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
2 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
3 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
4 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
5 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
6 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
7 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
8 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
9 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
10 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle