Ebüzziya Tevfik’in 1305/1888 yılında Matbaa-i Ebüzziya’da basıp yayımladığı 54 sayfalık biyografi türündeki kitabı. Eserde 18-19. yüzyıl divan şairlerinden Surûrî’nin hayatı anlatılmakta ve eserlerinden örnekler verilmektedir.

Ebüzziya biyografi kitabını üç bölüm halinde düzenlemiştir. “Surûrî-i Müverrrih” başlıklı ilk bölümde (3-22. sayfalar) Surûrî’nin edebiyatımızdaki yerini anlatır. Surûrî kaside ve gazellerinden çok tarih düşürme ve hezl türünde yazdığı şiirlerle tanınmıştır. Kendinden önce tarih düşürmede ün kazanmış Edirneli Nazmi, Bursalı Haşimî ve Cinânî gibi şairleri geride bırakan Surûrî, sanat ve dil bakımından bu türün en güçlü temsilcisi olmuştur. Ebüzziya, Surûrî’yi divan şiirinin kategorileri arasında “hezl”de konumlayarak anlatmaya başlar. İlerleyen sayfalarda şairin doğumundan ailesi, gençliği, eğitimi, İstanbul’a gelişi, mesleği, edebî yönüne varıncaya kadar hayat hikayesini anlatırken Surûrî’nin kendi hayatıyla ilgili düşürdüğü tarih beyitlerine sık sık yer verir. Ebüzziya, Surûrî’nin hezl ve tarih düşürmede üstün başarı gösterdiğini düşünmesine rağmen birçok manzumesinin “gerçek şiirden” uzak “laklakiyyât” cinsinden nazım parçaları olduğunu öne sürer ve şairin nesir kabiliyetinin şiirden daha gelişmiş olduğunu ifade eder.

Eserin “Surûrî’nin Bazı Müntehâb Tarihleri” başlıklı ikinci bölümünde (22-38. sayfalar) şairin İstanbul’a gelişi, mahlas alışı, divanını tanzim edişi gibi kendi hayatına dair tarihlerinin yanında Fransız-Mısır sorunu gibi döneminin siyasi olaylarına dair yazdığı tarih manzumeleri bulunmaktadır. “Bazı Tevârih-i Mütehâbesi” başlıklı son bölümde (38-54. sayfalar) ise bazı devlet adamlarıyla ve şairler hakkındaki tarihleri yer almaktadır. Surûrî, şair arkadaşlarını ve halktan kişileri hedef alan mizahi nitelikte tarih ve hezl türünde çokça şiir yazmıştır. Özellikle Sünbülzade Vehbi’yi yeren manzumelerden hareketle Ebüzziya, geçmiş ile kendi dönemi arasında bazı tespitlerde bulunur. Eski şairlerin birbirlerini hiciv yoluyla aşırı hırpalamalarını yanlış bularak kendi döneminin edebiyatçılarını takdir eder, şahsi çıkarları için garazkâr davranan gazetecileri ise dışlar. Ebüzziya ayrıca Sururî ve Nef’î’yi hiciv ve hezl bakımından karşılaştıran ifadelere de yer vererek Surûrî’nin hicivlerini Nef’î’nin hicivleri kadar kaba ve rencide edici bulmaz. Bu karşılaştırmalardan sonra Surûrî’nin ölümünden de kısaca bahseden Ebüzziya, İzzet Molla’nın düşürdüğü “Sürûrî’nin vefâtı bâ‘is-i hüzn oldu ahibbâya” şeklindeki ölüm tarihi ile eserine son verir.

Surûrî-i Müverrih her ne kadar dönemi için boşluğu doldurmuş bir biyografi örneği olsa da eser boyunca Ebüzziya, şairin ağırlıklı olarak tarih düşürme manzumelerine odaklanmış ve tertip ettiği divanından hiç bahsetmemiştir. Tanzimat dönemi nesrinin dil ve anlatım özelliklerini taşıyan Surûrî-i Müverrih sade bir Türkçe ile yazılmış olup Arapça ve Farsça tamlamalar yoğun şekilde kullanılmamıştır.

Eser,  “Ebüzziyâ Tevfîk’in Sürûrî-i Müverrih’i” başlıklı makalede Yusuf Can Tıraş tarafından günümüz alfabesine aktarılmıştır (2019).

Ebüzziya Tevfik’in biyografisi için bkz. “Ebüzziya Tevfik”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ebuzziya-tevfik