Molla Câmî’nin (ö.1492) Heft Evreng adlı külliyatı içerisinde yer alan Subhatü’l-Ebrâr mesnevisine Şem'î Mustafa tarafından yapılan şerh. Amelî ahlak ve tasavvuf konulu bir mesnevi olan Subhatü’l-Ebrâr, ıkd olarak adlandırılan 40 bölümden oluşur. Dinî-ahlâkî ve tasavvufî mevzuların ele alındığı ıkd adı verilen bu bölümlerin her biri ayrıca bir hikâyeyle örneklendirilmiştir (Kırlangıç 2011: 17-18). Subhatü’l-Ebrâr Şerhi ise Anadolu sahasında Şem‘î Mustafa Efendi tarafından Câmî’nin bu mesnevisine yazılmış tek şerh olma özelliğini taşır.

Şem‘î, 1600 yılında Bâbüssaâde ağası Gazanfer Ağa (ö.1603) adına yazdığı eserinin giriş kısmında münacat, naat, ehl-i beyt övgüsü, sebeb-i şerh ve Gazanfer Ağa övgüsüne yer vermiş sonrasında Subhatü’l-Ebrâr’ı şerhe başlamıştır. Şem‘î’nin bu mesnevisinde benimsediği şerh yöntemi, diğer şerhleriyle aynı çizgidedir. Muhtasar şerh yolunu izleyen ve şerhten ziyade tercümeye yakın duran Şem‘î, geleneksel şerh yöntemine ait unsurları kullanmakla birlikte pratikte değişiklikler yapmıştır. Nitekim hem, tercüme, şerh, sözcük bilgisi ve gramer bilgisi şeklinde bir dizilim benimseyerek sıralama açısından, hem de klasik şerh metoduna ait unsurların tamamını eserinde uygulamayarak kendisine özgü bir değişikliğe gitmiştir. Şarih, yaptığı şerhi daha açıklayıcı ve anlaşılır kılmak amacıyla şiir örnekleri, atasözleri, kelâm-ı kibâr, sûfî sözleri, dua, ayet ve hadis gibi unsurlardan da istifade etmiştir. Şem‘î’nin hemen bütün şerhlerinde yaşadığı dönemin sosyal, siyasi, iktisadi ve ilmi yapısına dair malumat aktardığı görülür. Subhatü’l-Ebrâr Şerhi’nde yeri geldikçe kendisi hakkında bilgi vermiş, dönemin ilim dünyası ve sorunlarına değinmiştir. Bu bağlamda ulema adı altında faaliyet gösteren mütekebbir cahilleri, Seyyid Şerif el-Cürcânî’nin (ö. 1413) Sa‘deddin el-Teftâzânî (ö.1390) ile yaptığı ilmî münazaralardan hareketle tenkit etmiştir. Diğer eserlerinden de söz eden şarih, cahil kâtiplerden dolayı eserlerinin haksız yere eleştirildiğini, eserleriyle ilgili tenkitte bulunmadan evvel kendi hattıyla yazılmış nüshalara bakılmasını salık verenlere hayır duada bulunmuştur (Öztürk 2011).

Subhatü’l-Ebrâr Şerhi’nin 11’i yurt içi, 4’ü yurt dışı kütüphanelerinde olmak üzere toplam 15 nüshası mevcuttur. Eser üzerine bir doktora tezi (Gök 2011) hazırlanmıştır.

Şarihin biyografisi için bkz. “Şem‘î, Mustafa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/semi-mustafa