ŞORTA SÖZLER (KEMİNE)
şorta söz
Kemine (d. 1185/1770 - ö. 1255/1840)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Türkmen şairi Kemine’nin şorta sözlerinden oluşan eseri. Türkmen araştırmacı yazar A. Meredov’un, Kemine’nin şiirlerinin ve şorta sözlerinin yer aldığı çalışmasında Kemine’ye ait yüze yakın şorta söz bulunmaktadır.  “Günümüz Türkmen edebiyatında ‘şorta söz’ terimi halen Türkmen folklorunun canlı ve zengin türlerinden birinin adı olarak kullanılmaktadır. ‘Şorta söz’ terimi, Türkmenler arasında ‘şorta kesmek, şatırdatıp almak’ anlamlarına yakın bir anlam ifade etmektedir. Kısa ve özlüdür. Toy ve düğünlerde, atışma şeklinde kullanılmaktadır. Şorta sözlerin büyük bir kısmı, Ependi (Nasrettin Hoca), Mirali–Soltan Söyyün, Kemine, Aldar Köse gibi belli tarihi şahsiyetlere bağlanmaktadır”. Şorta söz terimi Anadolu’daki “fıkra” ve “latife” ile aynı anlamda kullanılmaktadır. Türkmenler, tanınmış bir şahsiyetin özlü bir sözünü, nükteli cevabını, hoş bir tepkisini gerçek veya gerçeğe yakın ifade etmesini şorta söz terimi ile ifade etmektedir.

Şorta sözlerle ilgili yapılan tanımlarda görülen ortak özellikler, şorta sözlerin kısa, birkaç cümlelik hikâye şeklinde olmaları ve mizahi bir anlatım içermeleridir. A. Meredov’un eserinde Kemine adına kayıtlı doksan beş şorta söz bulunmaktadır. A. Meredov, Kemine’ye ait olan şorta sözleri üç gruba ayırarak şöyle sınıflandırmıştır: "Kemine ve pirle ilgili şorta sözler": Bu bölümde  hocası olan Erali İşan (Molla) ile ilgili kırk üç şorta söz yer almaktadır. Meredov’un eserinde bulunan (birden başlayıp kırk üç de dâhil olmak üzere) şorta sözlerde Kemine, sürekli uyanık davranıp başkalarını kandıran piri Erali’yi zekice eleştirir. "Kemine ve ailesiyle ilgili şorta sözler": Kemine ile ilgili şorta sözler içinde, onun karısıyla ilgili olanlar önemli bir yer tutmaktadır. Bu şorta sözler A. Meredov’un kitabında kırk dört ve elli üç numaralı şorta sözlerin olduğu kısımda yer almaktadır. "Kemine ve çevresiyle ilgili şorta sözler": Bu bölümde Kemine’nin yaşadığı ortamdaki cansız varlıklar, soyut kavramlar şorta sözlerin konusunu oluşturur. A. Meredov’un kitabında elli dört ve doksan beş numaraları arasında yer alan şorta sözler bu gruba dâhil edilmiştir.

Türkmen edebiyatında satirik yönüyle ön plana çıkan Kemine, şiirdeki hünerini şorta sözlerinde de göstermiş, devrinin aksayan yönlerini, zengin, fakir ayrımını, adaletsiz kadıları, dini istismar edip halkı kandıran pirleri, sofuları ve mollaları ustaca hicvetmiştir. “Kemine’nin şorta sözlerinde Erali İşan çoğu zaman ona eşlik eder.

Müellifin biyografisi için bk. "Kemine". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kemine 

Eserden Örnekler


                                                                                                                            ÇABUCAK TAZI OLUR ÇABUCAK TAZI OLUR

Kemine uzun zaman Erali İşan’ın evinde oturduktan sonra, arkadaşlar. Kemine’nin yanına gelirler ve ona - Kemine ağabey, işin bittiyse gidelim mi, diye sorarlar. Kemine, pirinin yanına gelerek - Pirim, bize izin verirseniz vatanımıza döneceğiz, der. Pir - Gidecekseniz gidin, peki bir daha buralara gelecek misiniz? Kemine: - Tamam, der ve arkadaşlarıyla yola koyulur. Uzun bir zaman sonra, Kemine kocaman, iri yapılı bir köpek alır ve Erali Pir’in yanına gelir. Köpeği de pirinin evinin kapsının önüne bağlar, içeri girip selam verir. Biraz sonra Erali Pir gelir ve Kemine’ye: - Yahu Molla Kemine, tazı getirdin mi, der. Kemine: - Evet, pirim getirdim ve onu kapıya bağladım, der. Pir, kapıya çıkıp köpeği görünce çok şaşırır ve - Ben sana incecik av tazısı getir, dedim. Bu kocaman ve iri bir köpek, der. Kemine hiç istifini bozmadan - Yahu pirim, sizin kapınızda bu iri köpek, tez zamanda incecik bir tazıya dönüşür, der (Meredov 1973).

Kaynakça


Azmun, Yusuf (1996). Türkmen Halk Edebiyatı Hakkında, Türkmen Halk Edebiyatı Hakkında, Türkmen Halk Edebiyatı Hakkında. Ankara.

Durduyew,  Kakacan (2001). 19. Asır Türkmen Edebiyatı. Aşgabat.

İdem, Boray (2003). Türkmen Şairi Kemine ve Şiirleri Üzerin Türkmen Şairi Kemine ve Şiirleri Üzerine Bir İncele e Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi. 

Meredov A. (1973). Kemine’nin Doğulan Gününün 200 Yıllık Yu Kemine’nin Doğulan Gününün 200 Yıllık Yubileyine Bağ bileyine Bağışlayanlar, ışlayanlar, Memmetveli Kemine Eserler Yıgındısı, Aşgabat.

Özkan, İsa ( 1999). Ependi Şorta Sözleri ve Yomaklar, Nasred Ependi Şorta Sözleri ve Yomaklar, Nasreddin Hoca Fık din Hoca Fıkraları. Ankara: TİKA Yayınları.

Türkmen, Fikret (2009). “Türkmenistan’da Mizah Tipleri”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal Of Turkish World Studies,  9 (2).

Atıf Bilgileri


İDEM, BORAY. "ŞORTA SÖZLER (KEMİNE)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/sorta-sozler-kemine. [Erişim Tarihi: 05 Ağustos 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 [DÎVÂN] (KEMİNE) Kemine Dr. BORAY İDEM
Görüntüle
2 DÎVÂN (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Feridun Tekin
Görüntüle
3 HEFT PEYKER TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
4 GÜLİSTÂN  TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
5 TERCÜME-İ TEZKİRE-İ MUKÎMHÂNÎ (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
6 YÛSUF VE ZÜLEYHÂ TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
7 ŞÂH U GEDÂ TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
8 SA‘ÂDETÜ’L-İKBÂL (AVAZ OTAR) Avaz, Avaz Otar Dr. Duygu Koca
Görüntüle
9 DÎVÂN (EMÎN) Emîn, Molla Ali Binni Molla Emîn Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
10 DİVAN (EMÎR) Emîr, Ömer Han Prof. Dr. Mustafa Tanç
Görüntüle
11 KÜLLİYÂT-I GARÎBÎ (GARÎBÎ) Garîbî, Huşal Doç. Dr. Fatih Bakırcı
Görüntüle