Şeyh Hâmid-i Velî’ye (Somuncu Baba) atfedilen nutk-i şerifler. Muahhar kaynaklarda birbirinin aynı olmak kaydıyla Şeyh Hâmid-i Velî’ye (Somuncu Baba) iki nutk-i şerif atfedilmiş, “Biz ol uşşâk-ı erbâzüz” ve “Senden Dolu İki Cihan” başlıklarıyla ifade edilebilecek iki nutk-i şerif, konu ile ilgili yapılan ve bu şiirlere yer veren çalışmaların hemen tamamında Somuncu Baba’ya ait olarak gösterilmiştir (Başer 1995: 25; Özköse 2012: 211; Şimşek 2020: 33-34; Ulu 2021c: 167, 170). Anlaşıldığı kadarıyla bu çalışmalar Kocatürk (1968) ve Necdet’in (1997) Tekke Şiiri Antolojileri’ne dayandırılmıştır. Ancak Somuncu Baba’nın “Şerh-i Hadîsi Erbaîn” adlı eseri hariç diğer iki eserinde olduğu gibi (Ulu 2021a; Ulu 2021b) ne yazık ki kendisine atfedilen iki nutk-i şeriften (şiir) “Senden Dolu İki Cihan”a (Kocatürk 1968: 84-85; Necdet 1997: 170) dair henüz farklı kaynak ve şahsa aidiyeti üzerinde bir tartışma yapılmamış olsa da “Biz ol uşşâk-ı erbâzüz” başlıklı şiirin (Kocatürk 1968: 85-86; Necdet 1997: 171-172) ona aidiyet problemi görülmektedir. Nitekim “Biz ol uşşak-ı erbazüz” mısraıyla başlayan şiir farklı müelliflerin eserlerinde yer almaktadır (Nutk-i şeriflerin içerik analiziyle ilgili bk: Ulu 2021c: 167-170; Ulu 2022: 417). Muahhar kaynaklarda “Biz ol uşşâk-ı erbâzüz” mısraıyla başlayan şiir Somuncu Baba’ya atfedilirken mukaddem kaynaklarda “Şemsî” mahlasıyla şiir yazan Akşemseddin’e, Halvetiyye’nin önemli temsilcilerinden Şemseddin Sivâsî’ye ve Akbıyık Sultan’a atfedilmiştir. Akşemseddin şiirlerinin yer aldığı Milli Kütüphanede bulunan iki mecmuada bu nutk-i şerifin 4 kıtasının (8 beyit) Akşemseddin ismiyle yer aldığı kaydedilmiştir (Tatçı 2022: 515). Mezkûr nutk-i şerifin yine aynı şekilde 4 kıtası (8 beyit) sıra atlamadan Şemseddin Sivâsî Divanı’nda yer almaktadır. Toparlı (2015: 80) mezkûr şiirin bir bölümünün Şemseddin Sivasî Dîvanı’nda yer aldığını ortaya koymuştur. Bu şiir elimizdeki metinde ve Akşemseddin’in eserinin çeviri metninde dörtlükler halinde verilirken Divan’dan düz yazıya çeviri metninde beyitler halinde verilmiştir. Öte yandan şiirin Somuncu Baba’ya ait olarak gösterilen metindeki dört kıtanın, bir kaç kelime hariç, hemen hemen aynıyla Divan’da yer aldığı ortadadır. Divan’da yer alan beyitler şu şekildedir:

Biz ol uşşâk-ı ser-bâzüz bize akl issi yâr olmaz

Mey-i aşk ile ser-mestiz bize hergiz humâr olmaz

Şarâb-ı aşkı çün içtik ferâgat mülküne geçtik

Yanıp aşkıyla tutuştuk bize tehdîd-i nâr olmaz

Diriyiz dâim ölmeziz çürüyüp toprak olmazız

Karanu yerde kalmazız bize leyl ü nehâr olmaz

Bizim gülşendeki güller açılır tâze solmazlar

Şitâ olmaz bu gülşende zemistânı bahâr olmaz (Toparlı 2015: 80).

Akşemseddin’e atfedilen şiirler de yukarıdaki metinlerle bazı kıta/beyitleri farklı olmakla birlikte benzerlik göstermektedir. Yalnızca kıta/beyit akışının yer itibarıyla farklı olduğu görülmektedir (Tatçı 2022: 517). “Biz ol uşşâk-ı erbâzüz” mısraıyla başlayan şiirin atfedildiği isimler kronolojik olarak Somuncu Baba (ö. 815/1412), Akbıyık Sultan (ö. 860/1456), Akşemseddin (ö. 863/1459) ve Şemseddin Sivasî (ö. 1006/1597) şeklinde sıralanmasından kaynaklı ilk şahıs olan Somuncu Baba’ya ait olması düşünülebilir. Ancak şiirin yer aldığı eserlerden ilk intinsah edileni Şemseddin Sivasî’ye aittir. Ayrıca şiirin Şemseddin Sivâsî’nin dil ve üslubuna uygun olduğu belirtilmiştir. (Tatçı, 2022: 516) Şiirin istinsah tarihi, Sivâsî’nin üslubuna uygun oluşu, Halvetî çevrelerde oldukça yaygın ve seviliyor olması ve nihayet Şemseddîn Sivâsî’nin Halvetiyye’nin önemli temsilcilerinden biri olması, Şemseddîn Sivâsî’ye ait olabileceğini diğer müelliflere nazaran daha muhtemel kılmaktadır. Öte yandan, şiirin Somuncu Baba’ya atfedilen formunda bazı dörtlüklerin Sivâsi Divanı’nda ve Akşemseddin’e atfedilen yazmada yer almıyor olması ve son dörtlükteki “Bırak ey Hâmidâ vâr’ı” mısraındaki “Hâmidâ” ifadesi ile bir diğer şiir olan ve “Senden Dolu İki Cihan” mısraıyla başlayan şiirin son kıtasındaki “Hamidi’nin gözü yaşı” cümleleri dikkate alınması gereken hususlar olarak görünmektedir. (Hâmid ve Hâmidâ ifadelerinin değerlendirmesi için bk.: Kemal Ümmî (yz) 41: 100; Ulu 2022: 405). Bu durumda şiirin farklı müelliflerin teliflerinin farklı zamanlarda birleştirildiği ve eldeki formuna ulaştığı, bu nedenle kendisine atfedilen şahsiyetlerin birden fazlasına ait olabileceği düşünülebilir. Aynı şiirin farklı isimlere atfedilmiş olması Somuncu Baba’ya atfedilen şiirlerin ona ait olmayabileceği hususunu ortaya çıkarmıştır. Dolayısıyla “Biz ol uşşâk-ı erbâzüz” mısraıyla başlayan şiirde görülen tartışma “Senden Dolu İki Cihan” mısraıyla verilen şiirin de ona aidiyeti noktasında kuşkuyla bakılmasını gerektirmektedir.

Müellifin biyografisi için bk. "Somuncu Baba". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/somuncu-baba