- Yazar Biyografisi (TEİS)
Somuncu Baba, Hamîdüddîn-i Aksarâyî - Madde Yazarı: Ahmet Kuşsan
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap-Uygur
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Cönk
- Yayın Tarihi:02/10/2022
SOMUNCU BABA HAMÎDÜDDÎN-İ AKSARÂYÎ’NİN TÜRKÇE ŞİİRLERİ (SOMUNCU BABA)
şiirlerSomuncu Baba, Hamîdüddîn-i Aksarâyî (d. ?/? - ö. 14-15 Şaban 815/19-20 Kasım 1412)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Somuncu Baba'ya nispet edilen meşhur 2 Türkçe şiir. Bu şiirlerin ona aidiyetini gösteren orijinal yazmaları bulunmamaktadır. Şu an için her iki şiirin Somuncu Baba’ya aidiyetini gösteren herhangi bir yazma ile karşılaşılmasa da “Şiirlerine eski yazma kitaplarda rastlanmaktadır.” ifadelerine Vasfi Mahir Kocatürk’ün Tekke Şiiri Antolojisi adlı eserinde rastlanmaktadır (Kocatürk 1968: 84-86). Kocatürk şiirleri hangi eski yazma kitaplarda gördüğü ile ilgili bilgi vermemiştir. Ahmet Necdet de Tekke Şiiri; Dinî ve Tasavvufî Şiirler Antolojisi adlı eserinde bu iki şiiri Somuncu Baba’ya ait olarak göstermiştir (Necdet 1997: 170-172).
“Biz ol uşşâk-ı ser-bâzuz” mısraı ile başlayan şiirin Akşemseddîn’e, Akbıyık Sultan’a yahut Şemseddîn Sivâsî’ye de nispet edildiği söylenmekte; şiirin Akşemseddîn’e aidiyetini gösteren iki mecmûa ile Sivâsî’ye aidiyetini gösteren divân ve Sivâsî’nin bazı yazma eserleri de buna delil olarak sunulmaktadır (Tatcı 2022: 515). Şiirin eski yazmalarda karşılaşılan bu formunda kafiyesi “âr” ile yapılmış tam kafiye olup şiirdeki mahlas da Şemsî’dir.
“Biz ol uşşâk-ı ser-bâzuz” şiirinin Somuncu Baba’ya atfedilen formunda ise mahlas, Hamîd’dir ve mahlasının geçtiği dörtlükteki kafiye ise “âl” ile yapılmıştır. Bu sebeple şiirin Şemsî (Şemseddîn Sivâsî) ve Hamîd (Somuncu Baba) mahlaslı, sırasıyla “âr” ve “âl” ile tam kafiye yapılmış iki ayrı formu olabileceği yorumu da yapılabilir. Ancak şiirin Somuncu Baba’ya atfedilen formunda mahlasın bulunduğu dörtlükte kafiye “âl” ile yapılmış olsa da Sivâsî Divânı’nda bulunan ve “âr” ile yapılmış bazı dörtlükler, Somuncu Baba’ya atfedilen formda da yer almaktadır. Bu durum iki formun birbiri ile karıştırıldığı ve Somuncu Baba’ya mâl edildiği şekliyle yorumlanabileceği gibi, şairin sanat kaygısı gütmeden hem “âr” hem de “âl” ile kafiye yaparak şiirini söylediği şekliyle de yorumlanabilir.
“Senden dolu iki cihân” mısraı ile başlayan şiirin Somuncu Baba’ya yahut başka birine aidiyetini gösteren herhangi bir yazmasıyla karşılaşılmamıştır. Bu şiirdeki mahlas ise Hamîdî’dir. Mahlasın Hamîdî olması da bu şiirin Somuncu Baba’ya değil de “Hamîd” isimli bir şeyhe, lidere vs. nisbet edilen bir şaire ait olabileceği hatta belki de bu şairin Somuncu Baba Hamîdüddîn-i Aksarâyî’nin müridi yahut torunu olabileceği şekliyle de yorumlanabilmektedir.
Şiirin orijinal yazması görülemediği için “Hamîdî” mahlasının hangi mânâda kullandığını bilinemez. Ancak şiirin Somuncu Baba’ya ait olduğunun kabul edilmesi sebebi ile bu iddiaya iki görüş belirtilebilir:
Birincisi, “Hamîd” ile kast edilen, hamd edilmeye, sena edilmeye layık olan Allah ise eğer Somuncu Baba Allah’ın “el-Hamîd” esmasını vurgulamak istemiş, kendisini “el-Hamîd’in kulu” olarak betimlemek için de Hamîdî mahlasını kullanmış olabilir.
İkincisi, Somuncu Baba “Hamîd” ile kendi adını da kast etmiş olabilir. Mutasavvıf-şairlerin kimi zaman edebî kaygı gütmeden şiir yazdıkları için şiirde hece veznine ve kafiyeye uymayı yeterli görüp vezne yahut kafiyeye uydurmak için kelimelerin sonuna (â), (î) gibi sesli harfler getirdikleri de görülmüştür. Somuncu Baba’ya atfedilen “Biz ol uşşâk-ı ser-bâzuz” şiirinde de esasında bu görülmektedir. Şiirde “Hamîd” mahlası “Bırak ey Hamîdâ varı” mısraında olduğu gibi kullanılmıştır.
Şairin biyografisi için bk. "Somuncu Baba". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/somuncu-baba
Eserden Örnekler
BİZ OL UŞŞÂK-I SERBÂZUZ
Biz ol uşşâk-ı serbâzuz,
Akıl, rüşd bize yâr olmaz;
Mey-i aşk ile sermestüz,
Bize hergiz humâr olmaz.
Diriyiz dâim, ölmeyüz,
Çürüyüp toprak olmayuz;
Karanularda kalmayuz,
Bize leyl ü nehâr olmaz.
Bizim illerde ay ü gün,
Sebât üzre durur dâim;
Televvün irişüp ana,
Gehî bedr ü hilâl olmaz.
Bizim gülşendeki güller,
Dururlar taze, solmazlar;
Hazân olup dökülmezler,
Zemistân ü bahâr olmaz.
Şarâb-ı aşkı çün içdük,
Ferâgat milkine göçdük;
Yanup aşkınla tutuşduk,
Bize tahrik-i bâl olmaz. (Bize tahrîk ü târ olmaz.)
İrelden Şems nuruna,
Vücudum zerreden katra;
Ne katra ayn-ı bahr oldu,
Ona ka’r ü kenâr olmaz.
Bırak ey Hamîdâ vârı,
Görem dersen sen ol yârı;
Göricek ol tecellâyı,
Ondan özge kemâl olmaz. (Kuşsan-Gül 2021: 346-347)
SENDEN DOLU İKİ CİHAN
Senden dolu iki cihân
Oldum zuhûrunda nihân
Ger bulmayam seni ayân
Yâ Rabb, n’ola hâlüm benüm
Dilde kanâat olmaya
Zühd ile tâat olmaya
Senden hidâyet olmaya
Yâ Rabb, n’ola hâlüm benüm
Şol gün ki mîzân kurula
Hakk tapusunda durula
Halâyık oda sürüle
Yâ Rabb, n’ola hâlüm benüm
Ağlarum üşde zâr ile
Kaldum dirîğ ağyâr ile
Bilişmedüm sen yâr ile
Yâ Rabb, n’ola hâlüm benüm
Hamîdî’nin gözü yaşı
Doldurur dağ ile taşı
Bilmem n’idem garîb başı
Yâ Rabb, n’ola hâlüm benüm (Kuşsan-Gül 2021: 354-355)
Kaynakça
Boz, Erdoğan (2009). Yusuf Hakîkî Baba Dîvânı. Ankara: Aksaray İl Özel İdaresi İl Kültür Turizm Müdürlüğü Kültür Yayınları.
Kocatürk, Vasfi Mahir (1968). Tekke Şiiri Antolojisi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.
Kuşsan, Ahmet ve Mustafa Fırat Gül (2021). Tabakât Eserleri ve Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba Şeyh Hamîd-i Velî Hayatı, Eserleri ve Kabri. Aksaray: Aksaray Belediyesi Yayınları.
Necdet, Ahmet (1997). Tekke Şiiri – Dinî ve Tasavvufî Şiirler Antolojisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Tatcı, Mustafa (2022). Akşemseddîn ve İlâhîleri. İstanbul: H Yayınları.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | ŞERH-İ HADİS-İ ERBÂİN (SOMUNCU BABA) | Somuncu Baba | Prof. Dr. Enbiya Yıldırım |
Görüntüle | ||
2 | ZİKİR RİSÂLESİ/ KELİME-İ TEVHİD ZİKRİ RİSÂLESİ (SOMUNCU BABA) | Somuncu Baba, Hamîdüddîn-i Aksarâyî | Diğer Tuğba Nurlu Ertürk |
Görüntüle | ||
3 | KÂŞİFÜ'L-ESTÂR AN VECHİ'L-ESRÂR (ŞEYH HÂMİD-İ VELÎ) | Şeyh Hâmid-i Velî | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle | ||
4 | SİLÂHU’L-MÜRÎDÎN / EVRÂD-I HAMÎDİYYE (SOMUNCU BABA) | Somuncu Baba Hamîdüddîn-i Aksarâyî | Diğer Ahmet Kuşsan |
Görüntüle | ||
5 | HÜZB-Ü ŞEYH HÂMİD (SOMUNCU BABA) | Somuncu Baba | Dr. mahmut ulu |
Görüntüle | ||
6 | SOMUNCU BABA NUTK-İ ŞERİFİ (SOMUNCU BABA) | Somuncu Baba | Dr. mahmut ulu |
Görüntüle | ||
7 | RİSÂLE FÎ ZİKRİ KELİMETİ LA İLÂHE İLLALLAH (SOMUNCU BABA) | Somuncu Baba, Şeyh Hâmid-i Veli | Dr. mahmut ulu |
Görüntüle | ||
8 | VAHDET-NÂME (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Prof. Dr. Mehmet Sarı |
Görüntüle | ||
9 | GARÎB-NÂME (ÂŞIK) | Âşık Paşa, Âşık | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
10 | U’CÛBETÜ'L-GARÂYİB FÎ NAZMİ’L-CEVÂHİRİ’L-ACÂYİB (BAHÂ) | Bahâ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravî | Prof. Dr. Mustafa Arslan |
Görüntüle | ||
11 | KISSA-İ İSKENDER (HAMZAVÎ) | Hamzavî | Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ |
Görüntüle | ||
12 | BAHRÜ'L-HAKÂYIK (HATÎBOĞLU) | Hatîboğlu | Prof. Dr. Vahit Türk |
Görüntüle | ||
13 | GÜLZÂR-I MA’NEVÎ / GÜLZÂR / DÎVÂN-I GÜLZÂR / KİTÂB-I GÜLZÂR (İBRÂHÎM TENNÛRÎ) | İbrâhîm Tennûrî | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
14 | GÜLŞEN-İ NİYÂZ (İBRÂHÎM TENNÛRÎ ?) | İbrâhîm Tennûrî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
15 | [DÎVÂNÇE] (ÂŞIK) | İbrâhîm Tennûrî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
16 | DÂSTÂN-I SÂHİB-KIRÂN (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) | ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ | Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu |
Görüntüle | ||
17 | DÂSTÂN-I DUHTER HİKÂYE-İ YAHUDÎ (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) | ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ | Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu |
Görüntüle |