Fuzûlî’ye ait olup olmadığı konusunda tartışmalar bulunan münazara tarzında sembolik mesnevi. Meyvelerin kendi aralarında üstünlük iddialarını içeren tartışmaların yer aldığı 200 beyitlik bu mesnevi, aruzun mef’ûlü mefâ’ilün fe’ûlün kalıbıyla yazılmıştır. Kısa bir bahçe tasvirinin ardından anlatıcı rolündeki Huceste-sîmâ adlı karakter, bir bahçede Âlûçe, Âlû (erik), Kilâs (kiraz), Zerdâlû, Alma, Emrûd, Engûr (üzüm), Heyvâ (ayva), Nârenc (portakal), Turunc, Nâr, Rutâb (hurma), Bâdâm, Piste (fıstık), Hoh (şeftali), Suncûd (iğde), Şâhpalud (kestane), Fındık, İnnâb (hünnap), Tut, İncir, Alûbâlû (vişne), Zogal (kızılcık), Kilenâr (nar), Cevz ve Limû arasında geçen her birinin diğerinden iyi, üstün ve faydalı, geri kalanının ise kötü ve zararlı olduğu iddiasını içeren tartışmalara tanık olur. Konuşmalar giderek sertleşir ve kırıcı bir hâl alır. Huceste-sîmâ bu durumdan rahatsız olarak bahçeden ayrılır ve bostana doğru yola koyulur. Ancak bostanda da durum farklı değildir. Burada da kavun, karpuz ve hıyar arasında benzer bir üstünlük iddiasını görür: Kavun kendisini tüm meyvelerin sultanı ilan etmiş fakat bu diğer meyveler tarafından kabul edilmemiştir. Mutsuz bir şekilde bostandan ayrılan Huceste-sîmâ, meyvelerin bile birbirlerine üstünlük iddiası kurup anlaşamadığı bu dünyayı bir metafor olarak insanların dünyasına aktararak dünya lezzetlerinin geçiciliğini dile getirdikten sonra dünyadaki vefasızlık ve adaletsizlikten bahsederek karamsar bir ruh hâline bürünür ve anlatı burada sona erer.

Emin Âbid, bir cönk içinde yer alan nüshadan hareketle eseri tanıtmış ve Fuzûlî’nin hayata karamsar bakışı ve o dönemdeki sosyal adaletsizliğin eserde izlenebildiği iddiasıyla Fuzûlî’nin böyle bir eser yazdığını öne sürmüştür (1927: 315). Ancak Fuad Köprülü, Sohbetü’l-Esmâr’ın Fuzûlî’ye ait olduğu yönünde delil olmadığı, aksine Fuzûlî’nin diğer eserlerine kıyasla şiir tekniğinin başarısız olduğu, Fuzûlî’nin şiir dilini ve üslubunu yansıtmadığı, eserde şairin mahlasının geçmediği, Fuzûlî Külliyatı yazmalarının hiçbirinde böyle bir eser bulunmadığı ve hiçbir klasik kaynakta Fuzûlî’ye ait bu isimde bir eserden söz edilmediği gerekçeleriyle kendisinin bu eseri Fuzûlî külliyatı içerisinde kabul etmediğini ifade eder. Köprülü'ye göre Sohbetü'l-Esmâr, Fuzûlî'den oldukça sonraki bir devirde şairlik yeteneği pek gelişmemiş bir şair tarafından yazılmıştır (1947: 692). Abdülkadir Karahan ve  Sohbetü’l-Esmar’ın Fuzûlî’ye aidiyetine şüphe ile yaklaşırken Sedit Yüksel de eserin Fuzûlî’ye ait olmadığı görüşündedirler.

Sohbetü’l-Esmâr’ın, Gunnar Jarring tarafından The Contest of the Fruits adıyla İngilizceye çevrilmiş olduğuna dair bir kayıt olsa da (Karahan 1996: 245); söz konusu çeviri meyveler arası münazarayı konu alan bir mesnevi olmakla birlikte Sohbetü’l-Esmâr’dan farklı vezin ve beyit sayısına sahip başka bir metindir. Eseri, 1929 yılında Kaşgar’dan satın aldığı bir yazma nüshadan hareketle İngilizceye çeviren Gunnar Jarring eserin isimlendirmesinde Fuzûlî'nin adını kullanmadığı gibi dilinin de Doğu Türkçesi olduğunu ve o dönem Rusya Türkistan’ında kullanılan kelime kadrosu ile benzeştiğini ifade eder (1936: 1-5).

Sohbetü’l-Esmâr, ilk önce Emin Âbid tarafından Hayat Mecmuası’nda Fuzûlî’ye isnat edilerek tanıtılmış (1927), Hamit Araslı tarafından Fuzuli Külliyatı içerisinde Kiril harfleriyle (1958), Kemâl Peker (1960) ve Sedit Yüksel (1972) tarafından da Latin harfleriyle yayımlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Fuzûlî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fuzuli-mdbir