Mutasavvıf ve şair Sun’ullah Gaybî'nin ilk eseri. Gaybî’nin Melâmî-Halveti düşüncesini ortaya koyan eser, şeyhi İbrahim Efendi’nin sohbetlerinde tuttuğu notlardan oluşmaktadır. Eserin müstensihi ve hangi tarihte istinsah edildiği bilinmemektedir, ancak Burak Can Deveci, eserde geçen kelimelerden hareketle eserin 17. yüzyılın sonlarında yazıldığını söylemektedir (2020: 3).

Eser Gaybî’nin şeyhinin sohbetlerinde bulunduğunu ifade eden bir girizgâhla başlamaktadır. Sohbet-nâme’de Gaybî, şeyhi İbrahim Efendi’nin sohbetlerinden hareketle şeyhinin düşüncelerini ortaya koymakta ve hayatı hakkında bilgi vermektedir. Şeyhinden doğrudan naklettiği cümleler olmasının yanı sıra kendi yorumlarını da ifade etmektedir (Doğan 1997: 104). Gaybî, İbrahim Efendi dışında dönemindeki ve önceki dönemlerde yaşayan şeyhleri de anmaktadır. Ayrıca eserde Gaybî’nin hayatına ilişkiler bilgiler bulunmaktadır (Gaybî yty: 1b).

Eser altı bölümden oluşmaktadır. “Der Beyân-ı Pend-i Afak” adlı birinci bölümde Gaybî; ibadet, şeriat, Allah, varlık ve sohbet konuları etrafında İbrahim Efendi’nin düşüncelerini açıklamaktadır. Konuları Hasan Kabadüz, Lâ-mekânî Hüseyin Efendi, Tap Tap Şah Ali, İdris-i Muhtifî, Hüsamüddün-i Ankaravî ve Pir Aliy-i Aksarayî gibi sûfilerin düşünceleriyle temellendirmektedir (Doğan 1997: 105). İkinci bölümde rüya konusu işlenmektedir. “Der beyan-ı Me’ad” başlıklı bölümde ahiret, amel ve vahdet-i vücut konusunda İbrahim Efendi’nin fikirleri yer almaktadır. “Der-beyân-ı rütbe-i pîr” adlı bölümde ise şeyhinin manevi rütbesini anlatmaktadır. Gaybî, Sohbet-nâme’nin son bölümünde İbrahim Efendi’nin doğumu ve ölümü hakkında bilgi vermektedir (Doğan 1997: 106).

Arapça ve Farsça kelimeler bulunmasına rağmen döneminde yazılan eserlere göre dilinin sade olduğu söylenebilir. Ayrıca eserde Rumca ve Moğolca kelimeler de kullanılmıştır. Eser mensur-manzum olarak yazılmış olmakla birlikte çoğunluğunu mensur oluşturmaktadır. Eserin tamamı 560 paragraftan meydana gelmektedir (Gaybî yty: 1b). Gaybî, eserinde Kuran’ı ve hadis-i şerifleri referans olarak göstermiştir. Eser Klasik Osmanlı Türkçe dönemin ait dil ve imlâ özelliklerini yansıtmaktadır (Deveci 2020: 4).

Sohbet-nâme’nin on beş nüshası bulunmaktadır. Nüshalar Mevlana Müzesi Kütüphanesi, Kütahya Belediyesi Mustafa Yeşil Kütüphanesi, Millî Kütüphane, Süleymaniye Kütüphanesi, Atatürk Kitaplığı, Bursa Eski Eserler Kütüphanesi ve Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesindedir (Kemikli 1998: 55). Sohbet-nâme, Abdurrahman Doğan tarafından Sunullah Gaybî Hayatı, Eserleri, Fikirleri ve Sohbetnâmesi (İnceleme-Metin) adlı yüksek lisans teziyle günümüz harflerine aktarılmış; muhtevası, dil özellikleri ve nüshalarına ilişkin bilgi verilmiştir. Abdurrahman Doğan’ın aktardığına göre Nihat Azamat da eseri yeni harflerle yayımlamıştır (1997: 106). Hüseyin Rahmi Yananlı ise Sohbetnâme-Biatnâme-Devre-i Arşiyye adlı çalışmasında Sohbet-nâme’nin Süleymaniye Kütüphanesinde 246 sayılı el yazmasıyla bulunan nüshasını ele alarak yayımlamıştır (Yananlı 2017: 13-131).

Sun’ullah Gaybî’nin biyografisi için bk. "Sun'ullah Gaybî, Kütahyalı” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sunullah-gaybi-kutahyali