Şairliğinden ziyade mutasavvıf şahsiyetiyle tanınan Şeyh Mehmed Nazmî’nin dördü manzum biri mensur olmak üzere kaleme aldığı beş eserinden biri. “Manevî sırlar” anlamına gelen eser, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin (ö.1273) altı ciltlik Mesnevî-i Şerîf diğer adıyla Mesnevî-i Ma‘nevî’nin birinci cildinin manzum Türkçe tercümesidir. Mu‘înî'nin (ö. ?) Mesnevî-i Murâdiye’si tercümeden ziyade seçilmiş beyitlerin şerhi olduğundan Mehmed Nazmî’nin Sırr-ı Ma‘nevî adlı eseri Türk edebiyatında Mevlânâ Mesnevî’nin ilk manzum tercümesi olma özelliğini taşır (Güleç 2003: 163). Mütercim Nazmî, "Görmedi bu tarz-ı nevle ʿâşıkân/ Hem işidmemişdi gûş-ı ʿârifân" beytiyle kendisinden önce Mesnevî’nin manzum tercümesinin yapılmadığını söyler. 1088/1678 yılında tercüme edilen Sırr-ı Ma‘nevî’nin tamamı 4100 beyittir. Nazmî’den sonra Mesnevî’yi manzum tercüme etme geleneği başlamış ve mütercim ile aynı yüzyılda yaşayan Süleyman Nahifî (ö. 1739) Mesnevî’nin tamamını nazmen tercüme etmiştir.

Mehmed Nazmî, sebeb-i telif bölümünde, amacının şiir, şiirsellik ve sanat yapmak olmadığını, Farsça bilmeyenler için Mesnevî’yi Türkçe’ye tercüme edip orada anlatılan hakikatleri insanlara ulaştırmak maksadıyla tercümeye giriştiğini dile getirir. Yine mütercim, Mesnevî’yi güzel bir sevgiliye, yaptığı tercümeyi de o sevgiliye giydirilen yeni ve güzel bir elbiseye benzetir. Nazmî, tercümede metne bağlı kaldığını, beyitlerin mefhumundan hareketle tercümeyi yapmadığını eğer buna teşebbüs etseydi Mesnevî-i Ma’nevî’deki nüktelerin gizli kalacağını belirtir. Kendisi bir Halvetî şeyhi olmasına rağmen Hz. Mevlânâ’nın ruhundan himmet beklediğini dile getiren Nazmî, son beyitte de eserin ismini Sırr-ı Ma‘nevî koyduğunu söyler ve “tamam-ı Mesnevî” (1087 /1676) terkibiyle de eserin telif tarihini vererek eseri bitirir.

Türkçe’nin incelik ve güzelliklerine hakim bir şair olan Mehmed Nazmî, Mesnevî gibi yüksek hikmetleri barındıran bir eseri oldukça rahat hatta akıcı bir Türkçe ile manzum olarak çevirmesi onun şairlik yeteneğinin güçlü olduğunun göstergesidir. Yurt içi ve yurt dışı kütüphanelerinde sadece bir yazma nüshası tespit edilen Sırr-ı Ma'nevî'nin Süleymaniye Kütüphanesi Hasan Hüsnü Paşa numara 693’de kayıtlı eserin 39b-94a yaprakları arasındaki nüshası esas alınarak çevriyazısı yapılmış ve yayımlanmıştır (Bektaş 2009).

Şairin hayatı için bk. "Nazmî, Şeyh Mehmed Nazmî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nazmi-seyh-mehmed-nazmi