18. yüzyıl şair ve tarihçilerinden Mü'minzâde Ahmed Hasîb Efendi’nin (d. ?/? - ö. 1166/1752-53) Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan Fatih Sultan Mehmed devrinin sonuna kadarki süreyi manzum olarak ele aldığı Osmanlı tarihi. Hasîb’in en hacimli ve meşhur eseridir. Aruzun "mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün" kalıbıyla ve kaside nazım şekliyle yazılmıştır. Eserde tespit edilen beyit sayısı 19.727’dir (İnan 2021: I/29). Bu hâliyle Osmanlı sahasında kaleme alınmış en uzun Türkçe manzum tarih olma özelliği taşımaktadır.

Olayların kronolojik olarak anlatıldığı Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân, 1299-1481 yılları arasını kapsamaktadır. Eserin telif tarihine dair bir bilgi yoksa da içerisinde verilen bazı yapıların inşa senesinden hareketle manzumenin 1740’lı yılların başında yazıldığı söylenebilir (İnan 2021: I/46). Yazılış sebepleri arasında ise devrin şeyhülislamı Seyyid Mustafa Efendi’nin (ö. 1158/1745) öteden beri tanıştığı Hasîb’i teşvik etmesi, kitabın padişaha sunulması ve Ahmed Hasîb Efendi’nin manzum yazma kabiliyetini kullanarak ardında hayırla yâd edilecek bir eser bırakma düşüncesi sayılabilir. Fakat eserin tamamlandıktan sonra devrin padişahı I. Mahmud’a ulaşıp ulaşmadığı hususu net değildir.

Silkü’l-Le’âl, Osman Gazi’den Fatih Sultan Mehmed’e kadar toplamda yedi padişah devrini içermektedir. Bilinen tek müellif hattı Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi 596 numaradadır. Bu nüshaya göre yazmanın 1b-34a arası Ertuğrul Gazi ile oğlu Osman Gazi devirlerini; 34a-51a arası Orhan Gazi; 51a-71b arası Murad-ı Hudâvendigâr; 71b-117b Yıldırım Bayezid; 117b-133a arası Çelebi Sultan Mehmed; 133a-189b II. Murad ve 189b’den eserin sonu olan 467a’ya kadar olan bölüm Fatih Sultan Mehmed devirlerini ele almaktadır. Kitabın yarıdan fazlası Fatih devrine ayrılmıştır. Sultan I. Mahmud (1730-1754) devrinde yaşayan Hasîb’in nüshanın sonuna düştüğü “Temmeti’l-Kitâb” kaydından eserini devam ettirmek istemediği ve Fatih Sultan Mehmed devri ile iktifa etmek istediği anlaşılmaktadır.

Silkü’l-Le’âl’de, ilk önce ele alınan padişahın hilyesi ve şehzadeleri tanıtılmakta, ardından dönemde gerçekleşen savaş ve barışlara değinilmektedir. Olaylardan sonra o dönemde yaşamış vezirler, hekimler, âlimler, mutasavvıflar ve şairler bir kısmı icmalen bir kısmı da müstakil başlıklar altında ele alınmaktadır. Hasîb’in siyasi olaylar için tespit edilen temel kaynağı Gelibolulu Mustafa Âlî’nin (ö. 1008/1600) Osmanlı tarihini anlattığı Künhü’l-Ahbâr’daki IV. rükündür. Ulema ve meşayih biyografilerinde ise Taşköprizâde Ahmed Efendi’nin (ö. 968/1561) eş-Şekâiku’n-Nu’mâniyyesi’ni esas almıştır. Bunlar dışında İdrîs-i Bitlisî’nin (ö. 926/1520) Heşt-Behişt’i, Rûhî Çelebi’nin (ö. 928/2522) Târîh’i ve Hezarfen Hüseyin Çelebi’nin (ö. 1103/1691) Tenkîhü’t-Tevârîh’i Hasîb’in diğer Osmanlı tarihi kaynakları arasında sayılabilir. Yine biyografi kısmında eş-Şekâik dışında vefeyât, menakıpnâme ve şuarâ tezkirelerinden istifade etmiştir (İnan 2021b: 308-334).

Manzum tarih geleneğinin son halkalarından biri olma özelliğine sahip Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân, bir tarih eseri oluşunun yanında ihtiva ettiği deyim, atasözü, teşbih ve edebî oyunlarla 18. asrın söz varlığı bakımından kaynak değeri taşımaktadır. Eserin biri Süleymaniye’de (Halet Efendi 596) diğer ikisi İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde (TY 104, TY 1432) olmak üzere toplam üç nüshası bulunmaktadır.

Silkü’l-Le’âl’deki şair biyografileri ayrı bir kitap olarak yayımlanmıştır (Coşkun 2002). Fatih Sultan Mehmed devri üzerine müstakil bir doktora tezi yapılmış (İnan 2019) ve daha sonra eserin tamamı eleştirili metin olarak iki cilt hâlinde basılmıştır (İnan 2021). Ayrıca Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân’ın kaynakları ayrı bir makale içerisinde değerlendirilmiştir (İnan 2021b).

Mü’minzâde Ahmed Hasîb Efendi’nin biyografisi için bk. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasib-muminzade-ahmed-efendi