Hersekli Ârif Hikmet Bey'inTanzimat devrine dair toplumsal ve siyasî birtakım meseleleri mütalaa ederek bu sorunları çözme gayretiyle kaleme aldığı müstakil yazılardan oluşan mensur bir eseri. Hersekli Ârif Hikmet Bey’in “âsârı içinde en tehlikeli addettiği” (Özgül 1987: 5) Sevânihü’l-Beyân, yazarın mütefekkir bir edip olarak içinde yaşadığı toplumun sorunlarına çareler bulmaya çalıştığını açık bir şekilde ortaya koymaktadır.

Dört bölümden oluşan Sevânihü’l-Beyân’da “sâniha” başlıklı toplam 42 yazı bulunmaktadır. Yazarın eserine ad olarak seçtiği “Sevânihü’l-Beyân” terkibi, “kalbe doğan şeylerin açıklanması” anlamına gelmektedir. Eserde yer alan müstakil her bir yazının başlığı olan “sâniha” ise “akla gelen fikir, ilham” anlamını taşımaktadır.

Hayat tecrübesini, mutasavvıf ve hukukçu kimliğinden gelen birikimiyle birleştiren Hersekli Ârif Hikmet Bey, toplumsal ve siyasal sorunları kendine has orijinal bakış açıları geliştirerek çözmeye çalışmaktadır. Mehmet Âkif Ersoy’un “fâzıl-ı yektâ” ve “fâzıl-ı nihrîr” (Özgül 1987: 175, 176) şeklinde yüceltici vasıflarla söz ettiği Hersekli Ârif Hikmet, bu eserinde mahir ve âlim bir münevver olarak hukuk, cemiyet, nizâm-ı âlem, İslâmiyet, Tanzimat, istibdat, siyasiyât, devlet, millet, cemiyet gibi konuları mütalaa etmektedir. Ağdalı bir dille kaleme alınan Sevânihü’l-Beyân, yoğun Arapça ve Farsça kelimelerle / terkiplerle örülüdür.

“Muallim Naci’nin 1 Kānûn-i sânî 1303 (13 Ocak1888) tarihli mektubunda ‘şimdiye kadar elbette birçok sânihât-ı celîle vücuda getirmiş olacağınız cihetle onlardan birkaçının olsun ihsân buyurulmasını kemâl-i iştiyâk ile istid‘âdan da geri duramam’ şeklinde ifadelerinden hareketle” (Özdinç 2018: 16) Sevânihü’l-Beyân’ın yazılış tarihinin 1888 olduğunu söylemek mümkündür.

Biri kendi el yazısıyla diğeri istinsah edilen nüsha olmak üzere iki nüshası bulunan Sevânihü’l-Beyân, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi İbnülemin Bölümü’nde TY 10061/03’te kayıtlıdır. "(…) Metnin son sahifesinde: ‘Bu kitâb-ı güzîni Yakacık inzivâgâhında istinsâh eyledim. İstinsâha 28 Mayıs 319’da başladım, 3 Eylül 319[‘da] bitirdim. Müellif merhûmun imlâsını dahi aynen naklettim. Hak te‘âlâ ona da bize de merhamet-i ilâhiyyesini râyegân buyursun Âmîn.’ ibaresi yer almaktadır” (Özdinç 2018: 29, 467). Eser, 2018 yılında Rıdvan Özdinç tarafından yeni Türk harflerine aktarılarak “Makaleler / Levâyihu’l-Hikem, Levâmi‘u’l-Efkâr, Sevânihu’l-Beyân, Misbâhu’l-Îzâh” adıyla Hersekli Ârif Hikmet’in diğer üç eseriyle bir arada neşredilmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. “Hikmet, Hersekli Ârif Hikmet Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hikmet-hersekli-arif-hikmet-bey