Orta Asya Hive (Hârezm) Hanlığının önemli tarihçi, şair ve devlet adamlarından Mûnis Hârezmî’nin hat (yazı) sanatına ilişkin manzum bir eseri. Mûnis, Sevâd-i Taʿlîm adını verdiği eserine münacat ve naʿt bölümlerinden sonra muhtemelen koruyucusu veya hocası olan Abdullatîf b. Kâdî Safâ’nın övgüsü ile başlar. Risâle olarak adlandırdığı eserine sebeb-i te’lif bölümüyle devam eder. Burada uzun bir süredir hat ile ilgili bir esere ihtiyaç duyulduğunun farkında olduğunu belirttikten sonra eline hat ile ilgili bir eser geçince bu eseri manzum şekilde ifade etmeye karar verdiğini belirtir. Bu eser, muhtemelen Farsça veya Arapçadır. Bu yüzden Mûnis bu eseri manzum bir şekilde Türkçeye çevirmeye karar vermiştir. Böylece "gürûh-ı müştâk" dediği yazı ile uğraşan taliplilerin gönlünün hoş olacağını belirtir, ancak söz konusu eser hakkında hiçbir bilgi vermez.

Eserde kalem ve hattın tarifleri, yazı yazmanın sebebi, kalemtıraşın özellikleri, kalem açmanın usul ve yöntemleri, kalemin yazı için hazır olup olmadığının nasıl anlaşılabileceği gibi konulara değinilmiştir. Giriş sayılabilecek bu konulardan sonra Mûnis eserinde her bir harfi tek tek tarif etmeye başlar. Her bir harf için ayrı başlıklar altında harflerin nasıl yazılacağı, kaç noktadan ibaret olması gerektiği veya neye benzediği gibi konular üzerinde durur. Harflerin kimini çakmağa, kimini kemana benzetir. Harflerin kaç noktadan oluştuğunu da harfle ilgili bilgi vermeden önce başlıkta göstermiştir. Harflerin tarifi veya tanımı hakkında farklı görüşler olduğu zaman onları belirtir ancak kendi yargısını da ifade etmeyi ihmal etmez. Eserin “hâtime” bölümünde kitabın tamamlanma yılına tarih düşürmüştür (1219/1804). 

Mûnis, eserde zaman zaman kalem veya yazının önemi ve gerekliliği üzerine bilgilere de yer vermektedir. Örneğin hikâyet başlıklı bölümde Sâsâni Devleti'nin kurucusu ve destan kahramanı Erdeşir-i Bâbek’e cihanda şahlar için en önemli iki şeyden birinin kılıç, diğerinin kalem olduğunu söyletir. Delîl başlıklı başka bir bölümde de ilmin yarısının yazı olduğunu ve yazıcılara saygı gösterilmesi gerektiğini ifade eden bir hadîs-i şerîf bulunduğu ifade eder.

Esasen Sevâd-ı Taʿlîm müstakil bir eser değildir. Mûnis Hârezmî’nin Mûnisü’l-Uşşâk adlı divanının sonlarında yer almaktadır. Görünüşe göre Mûnis’in Mûnisü’l-Uşşâk adlı bu divanı Hârezm’de oldukça popüler olmuştur. Çünkü eser Hive’de litografya usulüyle 1292/1875 yılında basılmıştır. Taşkent’te de yarım düzine yazma nüshası bulunmaktadır. Taşkent'te bulunan MS 1330 numaralı nüshanın açıkça müellif nüshası olduğu bellidir. Bu nüsha 1219/1804-05 yılında tamamlanmıştır. Sevâd-ı Taʿlîm, MS 1330 numaralı müellif nüshasının 125b-133a varakları arasında yer almaktadır. Yine Taşkent'te bulunan MS 940 numaralı diğer bir nüshanın ise 272a-279b varakları arasındadır (Kahya, DeWeese, 2017: 433-434).

Eser, Cumahoca tarafından Kiril harfli metin ve tıpkıbasım şeklinde yayınlanmıştır (1997). Ancak popüler olarak hazırlanan bu yayında okuma hatalarına rastlanmaktadır. Eserin sonundaki tıpkıbasımın net olmadığından okunması da oldukça zordur. Sevâd-ı Taʿlîm, transkripsiyonlu tam metin ve dizin-sözlük hâlinde İngilizce olarak Türkiye'de de yayımlanmıştır (Kahya, Devin DeWeese 2017). Bu yayında müellif nüshası olan MS 1330 ile diğer bir nüsha olan MS 940 karşılaştırılmış, nüsha farkları dipnot olarak belirtilmiş, ancak metnin tıpkıbasımına yer verilmemiştir.

Yazarın biyografisi için bk. “Mûnis, Şir Muhammed, Harezmî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/munis-harezmi