Harîrîzâde Kemâleddîn Efendi’nin Fazlullâh el-Hindî el-Burhânpûrî’nin et-Tuhfetü’l-mürsele eserine yazmış olduğu şerh. Burhânpûrî’nin şerhe konu olan 999/1591 yılında kaleme aldığı kısa ancak mühim risalenin tam adı et-Tuhfetü’l-mürsele ile’n-nebiyyi’l-mürsele’dir (Demirli 2012: 358). Vahdet-i vücûd anlayışının, varlığın yedi mertebesi üzerinden açıklandığı eserin ana konuları vücûd, vücûd mertebeleri, âyet ve hadislerle vahdet-i vücûdun delillendirilmesi, insân-ı kâmil, vahdet-i vücûdun yanlış yorumları ve seyr ü sülûk’tur (Abdikoğlu 2019: 19). Eser üzerine yapılmış altı şerh tespit edilmiştir. Bu şerhler İbrahim b. İbrahim b. Hasen el-Lekānî’nin (ö. 1041/1631) el-Akvâlü’l-celîle ale’l-vesîle’si, İbrahim el-Kûrânî’nin (ö. 1101/1690) İthâfü’z-zekî bi-şerhi’t-Tuhfeti’l-mürsele’si, Abdülganî Nablusî’nin (ö. 1144/1731) Nuhbetü’l-mes’ele şerhu’t-Tuhfeti’l-mürsele’si, es-Süveydî’nin (ö. 1200/1786) Keşfü’l-hucubi’l-müsbile an harâ’idi’t-tuhfeti’l-mürsele’si, Hasîrîzâde Elif Efendi’nin (ö. 1927) el-Kelimâtü’l-mücmele fî şerhi’t-tuhfeti’l-mürsele’si (Demirli 2012: 359) ve Harîrîzâde Kemâleddin Efendi’nin Turfetü’l-müstersele ala’t-tuhfeti’l-mürsele’sidir.

Yazılan şerhlerde şârihlerin, böyle bir eseri şerhetme sebeplerinin bazen muârızlarına cevap vermek bazen de meselelerin dinin temel kaynakları ile zıt düşmediğini ispatlamak olduğunu söylemek mümkündür. Oysa Harîrîzâde şerhini diğer şerhlerden farklı kılan husus, yazarken sâliklere kolaylık olmasını ve onların makam ve mertebelerinde bu şerh vesilesiyle zevk ve terakkilerinde yardımcı olmasını amaçlamasıdır. Nitekim şerhin bazı bölümlerinde sadece şerh ile yetinmeyip, sâlik farklı bir vücûd vehmine kapılırsa mürşidin ne yapması gerektiği izah etmiştir. (Abdikoğlu 2019: 24).

Harîrîzâde söz konusu şerhi 22 yaşındayken 1872’de kaleme almıştır. Harîrîzâde’ye ait olan şerhin Süleymaniye Kütüphanesi Düğümlü Baba Bölümü’nde 317 numarada kayıtlı, Hacı Selim Ağa Kütüphanesi Hüdâyî Efendi Bölümü’nde 391-2 numarada kayıtlı ve İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Yazmaları’nda 1449 numara ile kayıtlı üç yazma nüshası tespit edilmiştir. Bu nüshaların hiçbiri müellif nüshası olmayıp müstensihlere aittirler. Süleymâniye Kütüphânesi’nde kayıtlı nüsha İstanbul Ahmet Rıza Matbaası’nda 1872 senesinde basılmıştır (Abdikoğlu 2019: 25-26).

Şerhin dili ağır olmamakla beraber ele alınan konunun ağırlığı ve zorluğu sebebiyle zaman zaman anlaşılması güç ifadelere rastlanmaktadır. Şerhte vahdet-i vücûd, vücûd, vâcibu’l-vücûd, lâ vücûde illâ’l-vücûd, lâ mevcûde illâllâh, tevhîd-i ef’âl, tevhîd-i sıfât, tevhîd-i zât, merâtib-i vücûd (lâ taayyün/mertebe-i ahâdiyyet, taayyün-i evvel, taayyün-i sânî/mertebe-i vâhidiyyet, mertebe-i ervâh, mertebe-i âlem-i misâl, âlem-i mülk/âlem-i şehâdet, insan-ı kâmil), zâtî ve esmâî kemâl, hulul ve ittihâd, kurbiyyet gibi kavramlarla konular izah edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca “Doğu da batı da Allâh’ındır. Nereye yönelirseniz Allâh’ın vechi oradadır” (Bakara 2/115), “…çünkü biz, ona şah damarından daha yakınız” (Kâf 50/16), “Biz ona sizden daha yakınız ama siz göremezsiniz” (Vâkı’a 56/85), “Sana yeminle bağlılık sözü verenler gerçekte bu sözü Allah’a vermiş oluyorlar. Allah’ın eli onların ellerin üzerindedir…” (Fetih 48/10) âyetleri başta olmak üzere vahdet-i vücûda delil teşkil eden âyetlere yer verilmiştir (Harîrîzâde, Turfe, vr. 19a-19b). “Allâh Âdem’i kendi sûretinde yarattı” hadisi ile birlikte vahdet-i vücûda delil teşkil eden hadislere yer verilmesiyle eser sona ermektedir (Harîrîzâde, Turfe, vr. 19a-19b).

Müellifin biyografisi için bk. “Mehmed Kemâleddîn, Harîrî-zâde”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mehmed-kemaleddin-haririzade