ŞERH-İ TUHFE-İ ŞÂHİDÎ (ŞEYH HACI MEHMED MURÂD NAKŞİBENDÎ)
şerh
Murad, Mehmed Murâd (d. 23 Muharrem 1203/23 Ekim 1788 - ö. 27 Şevval 1264/26 Eylül 1848)

ISBN: 978-9944-237-87-1


İbrahim Şâhidî Dede tarafından 921/1515’te Mesnevî’nin anlaşılması için kaleme alınan Farsça-Türkçe manzum bir sözlük olan Tuhfe-i Şâhidî adlı esere yazılmış şerh. Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî, 11 Şevval 1255/18 Aralık 1839’da Fatih Çarşamba’da bulunan Murad Molla Tekkesi şeyhi Mehmed Murâd Nakşibendî tarafından yazılmıştır.

Mehmed Murâd, 1221/1806’de üstadı Sâlih Afifü’l-Münzevî’den Tuhfe-i Şâhidî’yi okumuştur. Üstadını, Ferheng-i Sürûrî’nin yazarı Sürûrî-i Kâşânî’den ve Burhân-ı Kâtı’nın yazarı Muhammed Hüseyin b. Halef-i Tebrîzî’den Farsçada daha üstün saydığını eserinde zikretmektedir. Mehmed Murâd, bu nedenle şerhini de üstadından öğrendiği gibi hazırlamıştır.

Eserin müellif nüshası, Süleymaniye Kütüphanesi Darü’l-Mesnevi Koleksiyonu Nu. 568’de mevcut olup 45 varaktan oluşur. Eser, bir mukaddime ile başlar. Mukaddimede şarih, kendini, üstadını ve İbrahim Şâhidî Dede’yi kısaca tanıtır. Eseri yazma sebebini açıkladıktan sonra, eser Tuhfe-i Şâhidî’nin beyit beyit şerh edilmesi ile devam eder. Muhtasar bir şerh olan eserde, kelimelerin Farsça, Türkçe karşılıklarının yanı sıra kimi zaman Arapça karşılıkları da verilmiştir. Kelimeleri açıklarken yer yer bazı ayet ve hadisler ile meşhur bazı mutasavvıf şairlerin şiirlerinden örneklere de yer verilmiştir.

Mehmed Murâd Nakşibendî, eserinde Şâhidî Dede’nin memleketi Muğla olduğu için, bazı kelimelerin Muğla ağzı ile yazıldığına dikkat çekmiştir. Birçok beyti şerh ederken yine üstadının yönlendirmesi sebebi ile kullanılan kelimelerin Muğla’ya özgü kelimeler olduğunu ve aslında bu kelimelerin Farsça veya Arapça değil Türkçe olduğunu belirtmiştir.

Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî üzerine bir yüksek lisans tezi hazırlanmış ve tezde eserin yeni Türk harflerine çevirisi yapılmıştır (Demirci 2013).

Şarihin biyografisi için bk. “Murâd, Şeyh Hacı Mehmed Murâd”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/murad-seyh-haci-mehmed-murad 

Eserden Örnekler


Nâkır u tanbûrdurur çeng ile şeştâ rebâb

Iklıg u ber-bât kopuz dumrı düdük deff ü nây

Üstâd-ı ekremim Hâce Sâlih Efendi hazretlerinden işbu kitâbı telemmüzüm zamânında mesmû’um oldu ki nâkır Muğla lisânı olmak üzere Arabî olmayarak Türkî’dir. Lisân-ı Fârisî’de cîm-i Fârisiyye’nin fethi ve nûnun sükûnuyla çeng ta’bîr olunan sazdır ki hallâc yayına şebîhdir. Nitekim Dîvân-ı Hâfız-ı Şîrâzî’de gelir. Beyt:

Egerçi bâde ferahbahş u bâd gulbîz est

Be bang-i çeng mehor mey ki muhtesib tîz est

Bu fakîrde bir musavver Hâfız Dîvânı var idi. Bu beytde meclis-i ıyş resm edip çeng dedikleri sazı dahi resm etmiş idi. Aynı üstâd-ı bozorgvârın ta’rîfi gibi gördüm. Hâsılı nâkır Türkî vü Fârisî çeng lafzıdır. Bu sûretde çenge Arabça nâkır denmez diye ba’zı şurrâhın i’tirâzları mündefi’ olur. Şeştâ şîn-ı mu’cemenin fethiyle altı telli ve kebîr tekneli ve uzun saplı olan bilâd-ı Rûm’da meşhûr olan sazın ismidir. Lâkin tanbûr Arabî’dir. Türkî mevkı’inde isti’mâl eyledi. Rebâb rânın fethiyle Türkî’de ıklıg ta’bîr olunan meşhûr sazdır. Üstâdım Sâlih Efendi böyle buyurdular. Şurrâhın ekâvîl-i gûn-â-gûnuna iltifât olunmaya. Ber-bât bâyı muvahhidenin fethi ve rânın sükûnuyla ve ba’de bâ-yı muvahhidenin fethiyle lisân-ı Türkî’de kopuz dedikleri sazdır. Sadrı kaz göğsü gibi olmağla ber-bât tesmiye olundu. Kezâ semi’tehu min-üstâdî def dâlın fethiyle Arabî’dir. Acem dahi isti’mâl ederler. Müdevver elde çalınır, ma’rûf u meşhûrdur. Türkîsi yâ ile dumrı lafzıdır. Nây nûnun fethiyle kamışa derler, sonra âmden hâssa nakl ile meşhûr tarîk-i Mevleviyye ricâlinin hengâm-ı semâ’da isti’mâl eyledikleri âlete alem olmuşdur. Nâzım anı düdük ile edâ eylediler.

(Mehmed Murâd Nakşibendî, Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî. Süleymaniye Ktp., Darü’l-Mesnevi Koleksiyonu Nu: 568., v.8b-9a).

Kaynakça


Demirci, Tuba (2013). Türk Edebiyatında Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri ve Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Özdil, Hatice. "ŞERH-İ TUHFE-İ ŞÂHİDÎ (ŞEYH HACI MEHMED MURÂD NAKŞİBENDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serh-i-tuhfe-i-sahidi-seyh-haci-mehmed-murad-naksibendi. [Erişim Tarihi: 30 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (MURÂD) Murad, Mehmed Murâd Dr. Öğr. Üyesi Hatice Özdil
Görüntüle
2 HÜLÂSATÜ’Ş-ŞURÛH FÎ NİHÂYETİ’L-VUZÛH (MURÂD) Murâd, Şeyh Hacı Mehmed Murâd Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
3 RİSÂLETÜ'S-SEKALEYN (MURÂD) Murâd, Şeyh Hacı Mehmed Murâd Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
4 MU'ÎNÜ'L-VÂ'İZÎN (MURÂD) Murâd, Şeyh Hacı Mehmed Murâd Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
5 MÂ-HAZAR-I MEHMED MURÂD / ŞERH-İ PENDNÂME (MURÂD) Murâd, Şeyh Hacı Mehmed Murâd Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
6 ŞERH-İ KASÂİD-İ MEVLÂNÂ ŞEVKET (MURÂD) Murad, Mehmed Murâd Dr. Öğr. Üyesi Hatice Özdil
Görüntüle
7 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
8 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
9 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
10 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
11 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
12 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
13 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
14 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
15 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
16 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle