Niyâzî-i Mısrî’nin Yunus Emre’ye ait olan “Çıktım erik dalına anda yedim üzümü” mısraıyla başlayan şathiyesine yaptığı şerh. Mısrî’ye ait olan bu şerh, ilgili şathiyeye yapılan şerhler içerisinde en fazla dolaşımda olan ve çoğaltılandır. Çok fazla teveccüh edilip çoğaltıldığı için kütüphanelerde birçok nüshası bulunmaktadır (Tatçı:163). Eser kataloglarda "Şerh-i Nutk-ı Yûnus Emre, Şerh-i Kasîde-i Yûnus Emre, Şerh-i Gazel-i Yûnus Emre, Şerh-i Beyt-i Yûnus Emre, Şerh-i Manzûme-i Yûnus Emre" gibi birçok farklı isimle kaydedilmiştir.

Niyâzî-i Mısrî, Yunus’un şiirinin 9 beytini şerh etmiştir. Birinci beyitte her amelin kendine özgü bir yönünün bulunduğu vurgulanmaktadır. Mısrî’ye göre erik, üzüm ve kozdan murat sırasıyla şeriat, tarikat ve hakikattir. Erik amelin zahirine üzüm ise bâtıni yönüne işaret etmektedir. Bostan ıssı ile mürşid-i kâmil kastedilmektedir. Mürşid-i kâmil saliklerin ihtiyaçlarına göre onları yönlendirerek eğitimlerini tamamlamalarına rehberlik etmektedir. Saliklerin ise kendi başlarına eğitimlerini tamamlamaları mümkün değildir. İkinci beyit nefsini terbiye etmeye çalışan taliplerin durumunu beyan etmektedir. Taliplerin manevi terbiyesinde ruhun doygunluğa ulaşması elzemdir. Bunun için ise taliplerin kâmil bir mürşide tabi olması gerekmektedir. Üçüncü beyitte, kemâle ermemiş şeyhle eğitimini tamamlamamış talibin durumu anlatılmaktadır. Kemâl sahibi olmadan hilafet eden mürşide talibin bağlanmaması gerektiği vurgulanmaktadır. Çünkü mürşit nakıs olduğundan talibin derdine derman olamayacaktır. Talibin de bu durumda ne istediğini bilmesi önem arz etmektedir. Dördüncü beyit, tarikat ilminin kutsiyetini, gerekliliğini ve sülûk ehlini manevi olarak aşama kaydetmeye isteklendirmeyi ifade etmektedir. Ayrıca zahirî ilim tahsilinden sonra bâtıni alana yönelme gerekliliği vurgulanmaktadır. Beşinci beyitte, makam/mevki sahiplerinin ve ilim sahibi gibi görünen adî kimselerin ve tarikat ehlini inkâr edenlerin durumları; değersiz miskin görünen ârif ve zürefânın aslında kemâl sahibi olduğu ifade edilmektedir. Görünüş itibariyle miskin ve değersiz gibi görünen hâl ehli dervişlerin, zahir ilim sahibi olup toplum nazarında ön planda olan âlimlere nasıl galebe çaldığı belirtilmektedir. Altıncı beyitte, talibin nefs-i emmâre ve şeytanla olan mücadelesinde tam anlamıyla kurtuluşa erememesi söz konusu edilmektedir. Burada taliplerin kendilerinin her an aciz durumda olduğunun bilincinde olmaları ve ona göre davranmaları tembih edilmektedir. Yedinci beyitte, şeriatın tüm insanlığı ihata ettiği; zahir ilim sahiplerinin, meşayihin birtakım sözlerini anlamadıkları için bunları şeriata aykırı gibi değerlendirip onları ayıpladıkları ifade edilmektedir. Ancak zahir ehlinin bu taşlamalarının batın ehline herhangi bir zararı, tesiri söz konusu değildir. Zahir ilmi, ilmin yarısıdır. Bundan dolayı zahir ehli, yarı yoldadır. Ayrıca Yunus, hâl ehline mahsus olan sırrın fâş olmasından korkmaktadır. Sekizinci beyitte, marifetullâh ve bu sırra vâkıf olmanın verdiği lezzet söz konusu edilmektedir. Bu yolda dünyevî birtakım şeyler elde etmeyi umut eden, marifet davası güden cahiller de bulunmaktadır. Kalpten zuhur etmeyen marifettin hiçbir lezzeti olmaz. Oysa Allah’ın velî kulları, bu sırlara vâkıftır; ancak hâllerini gizlemek ve halkın kendilerine itibar edip yolculuktan geri kalmamak adına cahilane birtakım sözler sarf ederler. Dokuzuncu beyitte, Yunus’un sözlerinin daha önceki hiçbir şeyhten sâdır olmadığı vurgulanmaktadır. Zahiren güldürücü bir tarzda söylenen bu sözlerin bâtınen birçok anlam içerdiği ve ehil olmayanların bunlara vâkıf olamayacağı belirtilmektedir.

Eser üzerine başta A. Neclâ Pekolcay ve Emine Sevim olmak üzere Mustafa Tatçı, İsmail Yakıt ve Suat Ak tarafından birçok yayın yapılmıştır.

Müellifin biyografisi için bk. “Niyâzî-i Mısrî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/niyazii-misri