- Yazar Biyografisi (TEİS)
Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi - Madde Yazarı: Araş. Gör. Muhammed İkbal EKİNCİ
- Eser Yazılış Tarihi:Hicrî 1200-1210
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:18. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:28/10/2021
ŞERH-İ KELÂM-I KİBÂR (ŞEYHÎ)
şerhŞeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi (d. 1163/1749-1750- ö. 1235/1819-1820)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Şeyhî'nin, Hz. Ebû Bekir’e (ö. 13/634) nispet edilen “Sübhâne men lem yec‘ali’l-halka ileyhi sebîlen illa bi’l-‘aczi ‘an ma‘rifetih (İnsanlar için, ma‘rifetini idrâk etmenin âcizliğinden başka yol bırakmayan Allah’ı her türlü noksanlıktan tenzih ederim)” şeklindeki sözün tasavvufî açıdan şerhi. Müellif, Bahrü’l-velâye’nin sonunda yazdığı eserlerden söz ederken h. 1200-1210 yılları arasında bazı kelâm-ı kibârı şerh ettiğini belirtmektedir (Şeyhî 240b). Bu şerhin de onlardan biri olması muhtemeldir. Bursalı Mehmed Tahir de (1861-1925) şerhi, Şerh-i Kelâm-ı Kibâr adıyla kaydetmiştir (Bursalı 2016: 1/94). Görebildiğimiz üç farklı mecmuada yer alan şerhin her üç nüshası da yaklaşık olarak 2-3 varaktır. Osmanlı Türkçesiyle kaleme alınan şerhin telif sebebine dair herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır.
Şeyhî, yukarıda geçen sözle yakın anlamlı olan başka sözleri de şerhte zikretmekte, bu tür sözlerin kişinin benliğinin fenasına ve Hakk’ın bekasına işaret ettiğini söylemektedir. Ona göre gerçekte halk diye bir şey yoktur. Varlık sadece Hakk’a aittir. İlahî isimler hükümlerini izhâr etmek için mezâhirlere ihtiyaç duyunca halk, ilahî isim ve sıfatların mazharı olarak zuhur bulmuştur. İnsanlar isim ve sıfatlara mazhar olunca, kendilerinde bir varlık görüp ikilik ve ortaklık vehmine kapılmışlardır. Bu vehmi ortadan kaldırmak ve mertebe-i vâhidiyete işaret etmek için bu tür hikmetli sözler söylenmiştir. Halk var olmadığı için onlar hakkında idrâk ve ma‘rifetten de söz edilemez. Onların ulaşabileceği nihai nokta acziyetlerini idrâk etmektir. Şeyhî, hem şerh ettiği sözde hem de şerhte zikrettiği diğer sözlerde geçen ma‘rifetle ilgili ifadelerin aslında birer mecaz olduklarını belirtmektedir. Çünkü hakikat, dil ve tarifle anlatılamaz. Şerhte seyr ü sülûk süreci, bu sürecin nihayeti, fena-bekâ kavramları, yaratılıştan maksadın mahiyeti gibi konular da kısaca işlenmektedir.
Şeyhî’nin başka eserleriyle birlikte bu şerhinin de içerisinde yer aldığı bir mecmua, tek nüshaya dayanılarak hazırlanan bir yüksek lisans tezinde çalışılmış (Sejfovska 2017), ayrıca şerh, iki yazma nüshası incelenerek bir kitap bölümü olarak neşredilmiştir (Durmuş 2020).
Şeyhî’nin biyografisi için bk. “Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-mollazade-seyh-suleyman-seyhi
Eserden Örnekler
Kelâm-ı kibâr: “Sübhâne men lem yec‘ali’l-halka ileyhi sebîlen illâ bi’l-‘aczi ‘an ma‘rifetihî” Ya‘ni tesbîh iderim şol zâta ki halka yol vermedi kendine, illâ ma‘rifetine acz ile. Bu kelâm, “Mâ ‘arafnâke hakka ma‘rifetike yâ Ma‘rûf” kelâm-ı şerîfine nâzır ve “Aczü’d-derki ‘an-derki’l-hakkı idrâkün” kelâmı dahi buna dâirdir. Pes bu kelimâttan fehm olunan, mutlakâ adem-i derk-i ma‘rifetullâh ola. Hâlbuki öyle değildir. Belki bundan murâd, “‘Araftu Rabbî bi-Rabbî” mefhûmu üzere kendinin fenâsı ve Hakk’ın bekâsıdır; ma‘rifetullâha âlem-i hâssa, vücûddur. Pes bir şeyde ki vücûd olmaya, ilm dahi olmaz. Bu sûrette yalnız ma‘rifetullâha değildir. Bir şey için halka sebîl yoktur; anunçün ki şey mevhûm, sebîli dahi ma‘dûmdur (Durmuş 2020: 144).
Kaynakça
Bursalı Mehmed Tahir (2016). Osmanlı Müellifleri. hzl. M. A. Yekta Saraç. Ankara: TÜBA Yay.
Durmuş, Ersin (2020). “Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi’nin Şerh-i Kelâm-ı Kibâr’ı”. Câmî-i Rûm-ili: Köstendilli Süleyman Şeyhî. Ed. İ. Güleç ve Ö. S. Güler. İstanbul: Vakıf Araştırmaları Merkezi Yay. 139-148.
Sejfovska, Suzan (2017). Mecmua-i Resâil ve Şeyh Süleyman Efendi Nakşibendî-Köstendil. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Şeyhî, Köstendilli Süleyman. Bahrü’l-velâye. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. Osman Ergin Türkçe Yazmalar. No. 505. vr. 1a-244a.
Şeyhî, Köstendilli Süleyman. Şerh-i Kelâm-ı Kibâr. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. Osman Ergin Türkçe Yazmalar. No. 297.7. vr. 94a-96a.
Şeyhî, Köstendilli Süleyman. Şerh-i Kelâm-ı Kibâr. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. Türkçe Yazmalar. No. 3469. vr. 88b-90b.
Şeyhî, Köstendilli Süleyman. Şerh-i Kelâm-ı Kibâr. Makedonya Sv. Kliment Ohridski Halk ve Üniversite Kütüphanesi. OMCT. No. II/573. vr. 111b-114a.
Yılmaz, Ali (1989). Köstendilli Süleymân Şeyhî. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | LEME’ÂT-I NAKŞİBENDİYYE (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Diğer Şule Kandemir |
Görüntüle | ||
2 | DÎVÂN-I ŞEYHÎ (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Dr. LATİFE ÖZCAN |
Görüntüle | ||
3 | ZÜBDETÜ NEFEHÂTİ'L-ÜNS (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
4 | MİR'ÂTÜ'L-MUVAHHİDÎN (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
5 | MEKTÛBÂT-I ERBA'ÎN (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
6 | TERKÎBÂT-I ERBA'ÎN (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
7 | TE'VÎLÂT-I HADÎS-İ ERBA'ÎN (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
8 | KÛTÜ'L-UŞŞÂK (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
9 | MEDÂR-I SÂLİKÂN (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
10 | ETVÂR-I HÂCEGÂN (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Diğer Şule Kandemir |
Görüntüle | ||
11 | NİKÂTÜ'L-HİKEM (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Doç. Dr. Mehmet Ünal |
Görüntüle | ||
12 | KİTÂB-I TÂLİ'A FÎ ESRÂRİ'L-İLÂHİYYETİ'S-SERMEDİYYE (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Araş. Gör. Kevser Ay |
Görüntüle | ||
13 | ŞERH-İ KELÂMİ'L-VÂSITÎ (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Araş. Gör. Ferhat KOÇYİĞİT |
Görüntüle | ||
14 | ŞERH-İ KELİMÂT-I BEDREDDÎN (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Araş. Gör. Ferhat KOÇYİĞİT |
Görüntüle | ||
15 | ŞERH-İ KELÂM-I CA'FER-İ SÂDIK (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi | Araş. Gör. Muhammed İkbal EKİNCİ |
Görüntüle | ||
16 | ŞEMÂ'İL-İ ŞERÎF TERCÜMESİ | Ayn-ı Ekber, Şeyh Mehmed | Doç. Dr. Erdem Can Öztürk |
Görüntüle | ||
17 | MAKTEL-İ HÜSEYN / KİTÂB-I KERBELÂ (BEKÂYÎ) | Bekâyî, Darendeli Bekâyî | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
18 | KISSA-İ ERVE | Bilâl Efendi, Oflu | Dr. Öğr. Üyesi Tuba Onat Çakıroğlu |
Görüntüle | ||
19 | DÎVÂN (CEMÂLÎ-İ UŞŞÂKÎ) | CEMÂLÎ, Şeyh Seyyid Mehmed Cemâleddin Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya |
Görüntüle | ||
20 | DÎVÂN (HÂMİD) | Hâmid, Enderûnlu Mehmed | Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk |
Görüntüle | ||
21 | DÎVÂN (HİLMÎ) | Hilmî, Yusûf-zâde Abdullâh | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
22 | EL-KASRU'L-METÎN Fİ TERCEMETİ BUSTÂNİ'L-ÂRİFÎN | İshâk, Ebûishâk-zâde İshâk Efendi | Dr. Necmettin Azak |
Görüntüle | ||
23 | DÎVÂN (İZZÎ) | İZZÎ, Eşref-zâde İzzeddîn Ahmed Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
24 | DÎVÂN (MÜSELLEM) | Müsellem, Ebulvefâ Şeyh Ahmed Müsellem Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
25 | İNSÂN-NÂME | Nazîr/Nazîrâ, İbrahim Nazîr Çelebi Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle |