ŞERH-İ KELÂM-I KİBÂR (ŞEYHÎ)
şerh
Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi (d. 1163/1749-1750- ö. 1235/1819-1820)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Şeyhî'nin, Hz. Ebû Bekir’e (ö. 13/634) nispet edilen “Sübhâne men lem yec‘ali’l-halka ileyhi sebîlen illa bi’l-‘aczi ‘an ma‘rifetih (İnsanlar için, ma‘rifetini idrâk etmenin âcizliğinden başka yol bırakmayan Allah’ı her türlü noksanlıktan tenzih ederim)” şeklindeki sözün tasavvufî açıdan şerhi. Müellif, Bahrü’l-velâye’nin sonunda yazdığı eserlerden söz ederken h. 1200-1210 yılları arasında bazı kelâm-ı kibârı şerh ettiğini belirtmektedir (Şeyhî 240b). Bu şerhin de onlardan biri olması muhtemeldir. Bursalı Mehmed Tahir de (1861-1925) şerhi, Şerh-i Kelâm-ı Kibâr adıyla kaydetmiştir (Bursalı 2016: 1/94). Görebildiğimiz üç farklı mecmuada yer alan şerhin her üç nüshası da yaklaşık olarak 2-3 varaktır. Osmanlı Türkçesiyle kaleme alınan şerhin telif sebebine dair herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır.

Şeyhî, yukarıda geçen sözle yakın anlamlı olan başka sözleri de şerhte zikretmekte, bu tür sözlerin kişinin benliğinin fenasına ve Hakk’ın bekasına işaret ettiğini söylemektedir. Ona göre gerçekte halk diye bir şey yoktur. Varlık sadece Hakk’a aittir. İlahî isimler hükümlerini izhâr etmek için mezâhirlere ihtiyaç duyunca halk, ilahî isim ve sıfatların mazharı olarak zuhur bulmuştur. İnsanlar isim ve sıfatlara mazhar olunca, kendilerinde bir varlık görüp ikilik ve ortaklık vehmine kapılmışlardır. Bu vehmi ortadan kaldırmak ve mertebe-i vâhidiyete işaret etmek için bu tür hikmetli sözler söylenmiştir. Halk var olmadığı için onlar hakkında idrâk ve ma‘rifetten de söz edilemez. Onların ulaşabileceği nihai nokta acziyetlerini idrâk etmektir. Şeyhî, hem şerh ettiği sözde hem de şerhte zikrettiği diğer sözlerde geçen ma‘rifetle ilgili ifadelerin aslında birer mecaz olduklarını belirtmektedir. Çünkü hakikat, dil ve tarifle anlatılamaz. Şerhte seyr ü sülûk süreci, bu sürecin nihayeti, fena-bekâ kavramları, yaratılıştan maksadın mahiyeti gibi konular da kısaca işlenmektedir.

Şeyhî’nin başka eserleriyle birlikte bu şerhinin de içerisinde yer aldığı bir mecmua, tek nüshaya dayanılarak hazırlanan bir yüksek lisans tezinde çalışılmış (Sejfovska 2017), ayrıca şerh, iki yazma nüshası incelenerek bir kitap bölümü olarak neşredilmiştir (Durmuş 2020). 

Şeyhî’nin biyografisi için bk. “Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-mollazade-seyh-suleyman-seyhi 

Eserden Örnekler


Kelâm-ı kibâr: “Sübhâne men lem yec‘ali’l-halka ileyhi sebîlen illâ bi’l-‘aczi ‘an ma‘rifetihî” Ya‘ni tesbîh iderim şol zâta ki halka yol vermedi kendine, illâ ma‘rifetine acz ile. Bu kelâm, “Mâ ‘arafnâke hakka ma‘rifetike yâ Ma‘rûf” kelâm-ı şerîfine nâzır ve “Aczü’d-derki ‘an-derki’l-hakkı idrâkün” kelâmı dahi buna dâirdir. Pes bu kelimâttan fehm olunan, mutlakâ adem-i derk-i ma‘rifetullâh ola. Hâlbuki öyle değildir. Belki bundan murâd, “‘Araftu Rabbî bi-Rabbî” mefhûmu üzere kendinin fenâsı ve Hakk’ın bekâsıdır; ma‘rifetullâha âlem-i hâssa, vücûddur. Pes bir şeyde ki vücûd olmaya, ilm dahi olmaz. Bu sûrette yalnız ma‘rifetullâha değildir. Bir şey için halka sebîl yoktur; anunçün ki şey mevhûm, sebîli dahi ma‘dûmdur (Durmuş 2020: 144).

Kaynakça


Bursalı Mehmed Tahir (2016). Osmanlı Müellifleri. hzl. M. A. Yekta Saraç. Ankara: TÜBA Yay.

Durmuş, Ersin (2020). “Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi’nin Şerh-i Kelâm-ı Kibâr’ı”. Câmî-i Rûm-ili: Köstendilli Süleyman Şeyhî. Ed. İ. Güleç ve Ö. S. Güler. İstanbul: Vakıf Araştırmaları Merkezi Yay. 139-148.

Sejfovska, Suzan (2017). Mecmua-i Resâil ve Şeyh Süleyman Efendi Nakşibendî-Köstendil. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Şeyhî, Köstendilli Süleyman. Bahrü’l-velâye. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. Osman Ergin Türkçe Yazmalar. No. 505. vr. 1a-244a.

Şeyhî, Köstendilli Süleyman. Şerh-i Kelâm-ı Kibâr. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. Osman Ergin Türkçe Yazmalar. No. 297.7. vr. 94a-96a.

Şeyhî, Köstendilli Süleyman. Şerh-i Kelâm-ı Kibâr. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. Türkçe Yazmalar. No. 3469. vr. 88b-90b.

Şeyhî, Köstendilli Süleyman. Şerh-i Kelâm-ı Kibâr. Makedonya Sv. Kliment Ohridski Halk ve Üniversite Kütüphanesi. OMCT. No. II/573. vr. 111b-114a.

Yılmaz, Ali (1989). Köstendilli Süleymân Şeyhî. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Atıf Bilgileri


EKİNCİ, Muhammed İkbal. "ŞERH-İ KELÂM-I KİBÂR (ŞEYHÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serh-i-kelam-i-kibar-seyhi. [Erişim Tarihi: 03 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 LEME’ÂT-I NAKŞİBENDİYYE (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Diğer Şule Kandemir
Görüntüle
2 DÎVÂN-I ŞEYHÎ (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Dr. LATİFE ÖZCAN
Görüntüle
3 ZÜBDETÜ NEFEHÂTİ'L-ÜNS (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
4 MİR'ÂTÜ'L-MUVAHHİDÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
5 MEKTÛBÂT-I ERBA'ÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
6 TERKÎBÂT-I ERBA'ÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
7 TE'VÎLÂT-I HADÎS-İ ERBA'ÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
8 KÛTÜ'L-UŞŞÂK (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
9 MEDÂR-I SÂLİKÂN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
10 ETVÂR-I HÂCEGÂN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Diğer Şule Kandemir
Görüntüle
11 NİKÂTÜ'L-HİKEM (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Doç. Dr. Mehmet Ünal
Görüntüle
12 KİTÂB-I TÂLİ'A FÎ ESRÂRİ'L-İLÂHİYYETİ'S-SERMEDİYYE (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Araş. Gör. Kevser Ay
Görüntüle
13 ŞERH-İ KELÂMİ'L-VÂSITÎ (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Araş. Gör. Ferhat KOÇYİĞİT
Görüntüle
14 ŞERH-İ KELİMÂT-I BEDREDDÎN (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Araş. Gör. Ferhat KOÇYİĞİT
Görüntüle
15 ŞERH-İ KELÂM-I CA'FER-İ SÂDIK (ŞEYHÎ) Şeyhî, Molla-zâde Şeyh Süleymân Şeyhî Efendi Araş. Gör. Muhammed İkbal EKİNCİ
Görüntüle
16 ŞEMÂ'İL-İ ŞERÎF TERCÜMESİ Ayn-ı Ekber, Şeyh Mehmed Doç. Dr. Erdem Can Öztürk
Görüntüle
17 MAKTEL-İ HÜSEYN / KİTÂB-I KERBELÂ (BEKÂYÎ) Bekâyî, Darendeli Bekâyî Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
18 KISSA-İ ERVE Bilâl Efendi, Oflu Dr. Öğr. Üyesi Tuba Onat Çakıroğlu
Görüntüle
19 DÎVÂN (CEMÂLÎ-İ UŞŞÂKÎ) CEMÂLÎ, Şeyh Seyyid Mehmed Cemâleddin Efendi Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya
Görüntüle
20 DÎVÂN (HÂMİD) Hâmid, Enderûnlu Mehmed Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle
21 DÎVÂN (HİLMÎ) Hilmî, Yusûf-zâde Abdullâh Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
22 EL-KASRU'L-METÎN Fİ TERCEMETİ BUSTÂNİ'L-ÂRİFÎN İshâk, Ebûishâk-zâde İshâk Efendi Dr. Necmettin Azak
Görüntüle
23 DÎVÂN (İZZÎ) İZZÎ, Eşref-zâde İzzeddîn Ahmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
24 DÎVÂN (MÜSELLEM) Müsellem, Ebulvefâ Şeyh Ahmed Müsellem Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
25 İNSÂN-NÂME Nazîr/Nazîrâ, İbrahim Nazîr Çelebi Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle