ŞERH-İ KASÂ'İD-İ URFÎ (ADNÎ, RECEB DEDE)
şerh
Adnî, Receb Dede (d. ?/? - ö. 1100/1689)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mevlevi şeyhi Adnî Receb Dede’nin İranlı şair Urfî-i Şîrâzî’nin üç kasidesini şerh ettiği eseridir. Şerhe konu olan kasidelerden ilki “endâhte” redifli olup bir tevhiddir. İkinci kaside “Der-Na’t-i Nebî Aleyhisselâm” başlığını taşıyan bir na’ttır. Üçüncü kaside “Der-Menkabet-i Ali Kerrem’allâhû Vechehu” başlığını taşıyan bir methiyedir.

Şerh-i Kasâid-i Urfî dört beyitlik bir kıt’ayla başlar. Bu hamd ü sena manzumesinden sonra eser mukaddime ile devam eder. Mukaddimede  Adnî Receb Dede, Şerh-i Kasâid-i Urfî’yi Mevlânâ Dergâhı’nı ziyarete giderken âsitanenin postnişini Abdülhalim Çelebi’ye takdim etmek üzere hediye maksadıyla kaleme aldığını belirtir. Ardından eserinin dervişler arasında bilinmesi isteğini dile getirerek şerhini okuyan dervişlerin ve özellikle velayet makamındakilerin eserden faydalanmalarına dair beklentisini ifade eder. Müellif sebeplerini bu şekilde açıkladıktan sonra şerhine başlamıştır.

Adnî şerh yaparken önce Urfî’nin beyitlerini kırmızı mürekkeple şerh metninden ayırt edilebilecek şekilde verir arkasından da izahlarını yapar. Ancak bu izahlarda her zaman aynı düzeni takip etmemiştir. Beytin anlamını vereceği sırada bazen “ma’nî-i beyt, mefhûm-ı beyt, beytin ma’nâsı dimekdür ki, netîce-i beyt” ifadelerini kullanmıştır. Az sayıda kelimenin sözlük anlamını vermiş, bazı kelimeleri tasavvufî remiz olarak izah etmiş, beyitleri her zaman nesre çevirmemiş doğrudan açıklamaya girişmiş, ayet ve hadisleri kullanmış, gerekli gördüğü yerlerde dinî ya da tasavvufî bilgiler aktarmış, birkaç izahında gramerle ilgili bilgiler vermiş, kimi zaman şiiri başka bir şiirle açıklamış, büyük mutasavvıflardan ve eserlerinden alıntılarla düşüncelerini pekiştirmiştir.

Şerh-i Kasâid-i Urfî klasik şerh metodunun uygulandığı bir metin olmakla beraber Urfî’nin şiirlerinin edebî değerini ortaya koymaktan ziyade esas metinden alınan beyitler çerçevesinde bir bilgi aktarımı ön plandadır. Şarihin eseri mutlak surette eğitim seviyesi yüksek bir zümreye hitap eder. Alıntıladığı ayet ya da hadislerin meallerini vermemiş büyük mutasavvıfların eserlerinden aldığı manzum ya da mensur Arapça ve Farsça parçaları tercüme etmemiş hatta bazen kaynak da göstermemiştir. Şerhini yaptığı beyitlerin hepsine aynı nispette nüfuz etmemiş ve hepsini aynı titizlikle işlememiştir. Özellikle tevhidin şerhine önem vermiş; buradaki beyitleri tek tek ayrıntılı bir biçimde şerh etmiştir. Fakat Hz. Ali’ye dair olan kasidenin şerhinde birçok beyit için hiçbir açıklama yapmadan tek bir cümleyle yetinmiştir. Bazen birkaç beyti birlikte ele aldığı da olmuştur.

Eserin Türkiye’de değişik kütüphanelerde ve Mısır’da nüshaları bulunmaktadır. Zehra Göre, Adnî ve eserleri üzerine yaptığı dokta tezinde Şerh-i Kasâid-i Urfî'nin  nüshaları ve muhtevasına dair değerlendirmeler yapmış ve eserin tam metnine yer vermiştir (2004: 641-662).

Şairin/şarihin biyografisi için bk. “Adnî, Receb Dede”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adni-receb-dede

Eserden Örnekler


Der-Na't-i Nebî 'Aleyhisselâm'dan

Ey me-râ ber-ziştî-i a’mâl-i nevmîdî güvâh

Dûrem ez-hüsn-i ‘amel çün rû-sefîdî ez-günâh

Nidâyâ her nidâya sâlih olan kimsedür. Yâ tecrîd tarîkıyle kendidür yâ memdûhıdur. Ma’nî-yi beyt benüm ‘amelüm pek kabîh oldugına delîl sudûr-ı ‘amel-i pâkizeden meʾyûs oldugumdur. Hattâ ehl-i günâhdan yâhud nefs-i günâhdan ak yüzlülük nice ba’îd ise ben dahi hüsn-i ‘amelden öyle ba’îdem. Vâkı’â mertebe-i yeʾs-i ‘amelün gâyet zişt oldugına delîldür. Bu hâl vâki’î beyân degül ise ya kendi nefsin tahkîrdür ya sâʾir mücrimler tevbîhdür. 


Sûret-i ümmîd mî-bînem çü âb-ı mevc-zen

Bes ki mî-üfted zi-şermem ra’şe der-nûr-ı nigâh

Ümmîdüm sûretin mevc urur âb şeklinde görürem. Böyle görmeme sebeb çok zamândur hâlet-i hicâb-ı ma’siyet vücûduma öyle sârî olmışdur ki hattâ nûr-ı basarum bile endâmum gibi irti’âş u lerze üzredür. Ümmîd-i magfiret hâlî kişiyi çirk-âb-ı yeʾs ü günâhdan pâk itdüginden âba teşbîh eylemişdür. (Göre 2004: 663)

Kaynakça


Göre, Zehra (2004). Adnî Receb Dede, Hayatı ve Eserleri. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


GÖRE, ZEHRA. "ŞERH-İ KASÂ'İD-İ URFÎ (ADNÎ, RECEB DEDE)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serh-i-kasaid-i-urfi-adni. [Erişim Tarihi: 07 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (ADNÎ, RECEB DEDE) Adnî, Receb Dede Prof. Dr. ZEHRA GÖRE
Görüntüle
2 NAHL-İ TECELLÎ (ADNÎ, RECEB DEDE) Adnî, Receb Dede Prof. Dr. ZEHRA GÖRE
Görüntüle
3 PEND-İ ADNÎ (ADNÎ, RECEB DEDE) Adnî, Receb Dede Prof. Dr. ZEHRA GÖRE
Görüntüle
4 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
5 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
6 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
7 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
8 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
9 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
10 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
11 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
12 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle