Fusûsu’l-Hikem’in hem Türkçe hem de Arapça şârihi olmakla meşhur olmuş Abdullah Bosnevî’nin Türkçe şerhinin Arapça’ya şerhettiği eseri.

İbn-i Arabî’nin Fusûsu’l-Hikem’i yazıldığı 627/1230 tarihinden günümüze kadar pek çok defa Arapça, Farsça, Türkçe şerh edilmiştir. Eserin şerhine duyulan ihtiyaç İbnü’l-Arabî’nin hemen ardından Sadreddin Konevî’nin metinleriyle kendini gösterir. Konevî sonrasında Müeyyedüddin Cendî, Abdürrezzak Kâşânî ve Dâvud Kayserî’nin sürdürdüğü şerh geleneği yüzyıllar geçtikte farklı müelliflerin elinde genişleyerek ve güçlenerek devam etmiştir. Osman Yahyâ, “Histoire et Classification de l’Oeuvre d’Ibn Arabi” isimli çalışmasında, Fusûsu’l-Hikem üzerine yazılmış yüz yirmi şerhin adını tespit etmiştir (Konuk 2017: 1/XIV). Bu şerhlerden birisi de Abdullah Bosnevî’nin Osmanlıcadan Arapça’ya şerh ettiği Şerh-i Fusûs adlı eseridir.

Bosnevî’nin Tecelliyâtü Arâisi’n-Nüsûs fî Manassâti Hikemi’l-Fusûs adlı eserinin Arap topraklarında meşhur olması üzerine Arap âlimleri bu eseri Arapça şerh etmesi için müellife başvurmuşlar. Bosnevî, bunun üzerine eseri 1024/1615 yılında Arapça olarak şerh etmiştir. Müellif, bu hususu eserin giriş kısmında şöyle açıklamaktadır: “İçinde yaşadığımız milletin dili olan Türkçe ile Fusûs’u şerh ettiğimizde bu şerh, Arap beldelerinde marifet ehli arasında iştihâr etti (tanındı). Bizden Fusûs’u ikinci kez lisânların tümünü câmi' olan Arapça ile şerh etmemizi istediler. Biz de İmâm Muhyiddîn İbnü'l-Arabî’nin zevki üzere tekrar Arapça olarak şerhettik.” Arapça şerh Türkçe şerh olan Tecelliyâtü Arâisi’n-Nüsûs fî Manassâti Hikemi’l-Fusûs adlı eserin bir tercümesi durumundadır. Bu yönüyle Bosnevî, Fusûsü’l-Hikem’i iki farklı dilde yorumlayan tek şârih olma özelliğine sahiptir denilebilir (Kartal 1999: 309; Alkan 2017: 227). Türkçe şerhte olduğu gibi mukaddimeyi on iki bölüme ayırmış ve aynı konuları açıklamıştır. Bunlar; Hâtem-i Velâyet-i Muhammediyye, Mertebeler/Gayb-ı Mutlak, Gayb-ı Hüviyet, Lâ Taayyün, Taayyünü Evvel, Esmâ ve Sıfat-ı İlâhiyye, A‘yân-ı sâbite, Hazarât-ı hams, Vücûd ve insân-ı kâmil, Hurûf-ı kelimât, Nübüvvet, Risâlet, Velâyet, İlm-i Zâhir, İlm-i Bâtın, Makâm-ı Muhabbet, Mürşid-i Kâmil, Hakîkat-i Muhammediyye (Bosnevî 1024/1615: 1/7-45). Arapça Fusûs şerhinin 1024/1615 yılında tamamladığını belirten Bosnevî, Türkçe şerhin sonunda kaleme aldığı ve bütün kemâlâtın Hz. Muhammed’e ait olduğuna dair kasideyi Arapçaya birebir tercüme etmiştir. Bosnevî, bu kaside ile Fusûsu’l-Hikem’in içeriğini nazım yoluyla özetlemeye çalışmıştır.

Eserin Süleymaniye Kütüphanesi Şehid Ali Paşa No. 1247’de 570 varaklık müellif yazması ve yine Süleymaniye Kütüphanesi Nafiz Paşa No. 536’da 1270 sayfa olmak üzere iki nüshasına ulaşılmıştır (Şahin 2013: 326).

Abdullah Bosnevî’nin Türkçe ve Arapça Fusûs şerhleriyle beraber vahdet-i vücûd öğretilerinin çeşitli meselelerini kapsayan eserleri sayesinde İbn-i Arabî’yi ve tasavvufun bazı konularını anlamak açısından büyük bir öneme haizdir. Arapça Fusûs şerhinde de ana tema, İbn-i Arabî’ye bağlılık ve vahdet-i vücudun zor meselelerini açığa çıkarmaktır. Bosnevî, düşüncesinin derinliğini sanat ve edebiyatla birleştirmek suretiyle fikirlerini ortaya koyduğu söylenebilir.

Bosnevî’nin biyografisi için bk. “Bosnevî, Abdullah (Rumî)”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bosnevi-abdullah-rumi