ŞERH-İ DÎVÂN-I HÂFIZ (ŞEM'Î)
Hâfız-ı Şirâzî Dîvânı şerhi
Şem'î, Mustafa (d. ?/? - ö. 1009/1602'den sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Şem'î'nin, Hâfız-ı Şîrâzî'nin (ö. 792/1390 [?]) Dîvân’ına yazdığı Türkçe şerh. 981/1574 yılında tamamlanan eser, Anadolu sahasında Sürûrî’den (ö.1562) Hâfız Dîvân’ı üzerine yazılmış ikinci Türkçe şerhtir. Eserine Farsça bir mukaddime ile başlayan Şem’î, eserini devrin ileri gelenlerinden Ferîdûn lakaplı Ahmed adında bir kişinin ısrarı üzerine kaleme aldığını belirtmiştir (Şem’î: 1b-2a). 

Diğer şerhlerinde olduğu gibi burada da beyitleri mısralar halinde ele alıp tercüme etmiş, ardından şerhe geçmiştir. Bazı beyitleri de sadece tercüme etmekle yetinmiştir. Şerhe geçiş yapmak için “ya’nî, zirâ, pes, lâ-cerem, murâd, hâsıl-ı ma‘nâ budur ki, ma‘lûm olur ki vb.” gibi bazı ifadeleri kullanmış, dönemin şerh anlayışına uygun olarak âyet, hadis ve şiirlerden yararlanmıştır. Kelime tahlilleri ve gramerle ilgili bazı bilgileri sayfa kenarına yazmıştır (Naser: 63-92).

Şem’î, selefi Sürûrî gibi Hâfız’ın şiirlerini tasavvufî bir bakışla ele almıştır. Ancak bu yaklaşımı, Şem’î’den sonra Hâfız Dîvân’ını şerh eden Sûdî-i Bosnevî (ö.1596) tarafından tenkit edilmiştir. Ona göre Şem’î’nin Sürûrî’yi örnek alması, Sürûrî’nin düştüğü hataları tekrar etmesine sebep olmuştur (Kaya 2008: 48, 192). Dîvân’ı tercüme eden Abdulbaki Gölpınarlı ise Şem’î’nin Mesnevî şerhinde olduğu gibi bu şerhte de birçok yanlışlar yaptığını, Hâfız'ın birçok mazmununu anlayamadığını ve tasavvufi anlamlar bulmak için yorulup durduğunu söyler (Gölpınarlı 1992: XXVI).

Yirmiden fazla nüshası bulunan eser üzerine bir doktora (Soleimanzadeshekarab 2019) bir de yüksek lisans çalışma yapılmıştır (Şahin 2015). 


Eserden Örnekler


Elâ yâ eyyuhe’s-sâkî edir ke'sen ve nâvilhâ

Agâh ol ey sâkî ke'si devr itdür ve anı sun. "Nâvil" bunda sen iç ma'nâsına olmak evlâdur zîrâ (..) "edir" ma'nâsı ile tekrâr olur. Nitekim Câmî'nün bu beytinde iç ma'nâsındadur.

        Beyt:

        Safâ-yı câm-ı mey Câmî bered jeng-i gam ez-hâtır

        İzâ mâ telka min-hemmin fehâvilhâ ve nâvilhâ

"Elâ" harf-i tenbîhdür mısra’-ı sânîye masrûfdur. "Yâ" harf-i nidâdur. "Ey" münâdâdür. "Hâ"  zâyiddür. "Sâkî" eyyu lafzınun sıfatıdur. "Edir" if’âl bâbından emr-i hâzırdur. "Nâvil" emr-i hâzırdur müfâ’ale bâbından. "Ke's" dirler ki içinde bakıyye ola. "Ke's"den murâd câm-ı mahabbetdür. "Sâkî"den murâd mürşid-i kâmildür.

Kİ ışk âsân numûd evvel velî üftâd müşkilhâ

Ki ışk-ı İlâhî visâl-i Hakk ile âlem-i ervâhda evvel âsân görindi. Ammâ ba'de'l-visâl ışkun müşkilleri düşdi. Ya'nî âlem-i nâsûta gelmek ile zâhir oldı. Bu vech dahi câ'izdür: İbtidâ-i sülûkda ışk âsân görindi.

        Beyt:

        Işk âsân mî-numûd evvel be-ümmîd-i visâl

        Nâ-ümîdîhâ-yı hicrâneş çünîn düşvâr kerd

Mürîde lâzımdur ki her dem şeyhihden müstefîd olup visâl-i cânâne isti'dâ hâsıl ide (Şem'î: 2a-2b).

Kaynakça


Gölpınarlı, Abdülbaki (1992). Hafız Divanı. İstanbul: MEB Yay.

Kaya, İbrahim (2008). Sûdî Şerh-i Divan-ı Hafız: Kelimeler-Remizler-Kavramlar. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Soleimanzadeshekarab, Naser (hzl.)(2019) Şem'i Şem'ullâh ve Şerh-i Dîvân-ı Hâfız. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Şahin, Elif Beyza (2015). Şem'î Şem'ullah'ın Şerh-i Dîvân-ı Hâfız'ı: İnceleme - metin sözlük. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.

Şem'î. Şerh-i Dîvân-ı Hâfız. Süleymâniye Kütüphanesi. Kadızâde Mehmet koleksiyonu. 403.

Atıf Bilgileri


İNCE, MUHAMMET. "ŞERH-İ DÎVÂN-I HÂFIZ (ŞEM'Î)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serh-i-divan-i-hafiz-sem-i. [Erişim Tarihi: 15 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 ŞERH-İ MANTIKU'T-TAYR (ŞEM'Î MUSTAFA) Şem'î, Mustafa Doç. Dr. Muhittin Turan
Görüntüle
2 MESNEVÎ ŞERHİ (ŞEM'Î) Şem'î, Mustafa Doç. Dr. tolga öntürk
Görüntüle
3 GÜLİSTAN ŞERHİ (ŞEM'Î) Şem'î, Mustafa Dr. Öğr. Üyesi MUHAMMET İNCE
Görüntüle
4 ŞERH-İ BAHÂRİSTÂN (ŞEM'Î) Şem'î, Mustafa Dr. Öğr. Üyesi Songül Karaca
Görüntüle
5 ŞERH-İ PEND-NÂME/SA'ÂDET-NÂME/TERCEME-İ PEND-NÂME (ŞEM'Î) Şem'î, Mustafa Dr. Öğr. Üyesi deva Özder
Görüntüle
6 MAHZENÜ'L-ESRÂR ŞERHİ (ŞEM'İ) Şem'î, Mustafa Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Görüntüle
7 BÛSTAN ŞERHİ (ŞEM'Î) Şem'î, Mustafa Doç. Dr. Mehmet Halil Erzen
Görüntüle
8 TUHFETÜ'L-AHRÂR ŞERHİ (ŞEM'Î) Şem'î, Mustafa Doç. Dr. Mehmet Halil Erzen
Görüntüle
9 SUBHATÜ'L-EBRÂR ŞERHİ (ŞEM'Î) Şem'î, Mustafa Doç. Dr. Mehmet Halil Erzen
Görüntüle
10 TUHFETÜ'L-ÂŞIKÎN (ŞEM'Î) Şem'î, Mustafa Doç. Dr. Mehmet Nuri Çınarcı
Görüntüle
11 ŞERH-İ DÎVÂN-I ŞÂHÎ (ŞEM'Î) Şem'î, Mustafa Doç. Dr. Mehmet Nuri Çınarcı
Görüntüle
12 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
13 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
14 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
15 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
16 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
17 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
18 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
19 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
20 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
21 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle