Muslihuddîn Sürûrî’nin Sa’dî-i Şîrâzî’nin Bostân adlı eserine yazdığı Farsça kâmil şerh.

Sürûrî mukaddimede Bostân’ı Şehzade Mustafa b. Süleyman’a muallimlik yaparken okuttuğunu ve onun gönle huzur bahşeden eserler telif etmesi talebi neticesinde Farsça olarak şerh ettiğini beyan etmiştir (Dihkân-Ferzî ve Selâmî, 1392: 35).

Mukaddimede müellif Sa’dî’nin Gülistân’dan gül al ve Bostân’dan koku al dediğini, ancak Farsçanın tam olarak bilinmediğini, Farsçanın Türkçe üzerinden öğrenilmesinin uygun olmadığını ve bu yüzden şerhini Farsça yazdığını ve şerhi herkesin anlayabileceği şekilde yorumladığını belirtmiştir (Atila 2019: 85). Mana, mefhum ve dilbilgisi yönünde birçok hata bulunan bu şerhte çok sayıda Türkçe kelime ve ibareye yer verilmiştir (Selâmî ve Mehnefî 1394: 1093-94). Müellif eserin bütün beyitlerini kelime kelime açıklamış, kelime ve ibarelerin anlamlarına, dilbilgisi kurallarına ve belagat unsurlarına değinmiştir.

Eser tıpkı Bostân gibi bir mukaddime ve on bâbtan oluşmuştur. Eserdeki bâblar adalet, ihsan, aşk, tevazu, rızâ, kanaat, terbiye, şükür, tövbe, münâcât ve hatm-i kitâb şeklinde sıralanmıştır. Eserde Bostân’daki bütün beyitler yazılmış, daha sonra bunların mısra mısra şerhi yapılmıştır. İran dışında yazılan ilk Bostân şerhi olan bu eserin mukaddimesinde müellif Sa’dî’yi yâd etmiş ve ona karşı olan ihtiram ve sevgisini beyan etmiştir.

Eserde bazen kelimelerin, beyitlerin ve mısraların anlamalarını kolaylaştırmak için onların Türkçelerine yer vermiştir. Âlim kimliğine sahip olan müellifin eserinde tasavvufa dair mefhumlara, ayet, hadis ve dinî kıssalara bazen doğrudan bazen de ima yoluyla yer verdiği görülmektedir. Eserde az da olsa yeni manalar, özgün hayaller ve yeni mazmunlar bulunmaktadır. Sa’dî’nin Bostân’dan istifade ettiği edebî sanatlardan bazen bahsedilmiştir. Eserdeki mensur kısımlarda terkipli ve ağır bir dil benimsenmiş, manzumlarda ise daha sade ve akıcı bir üslup tercih edilmiştir. Müellif bazen diğer şairlerden şiirler iktibas etmiş bazen de kendi şiirlerine yer vermiştir. Bazı muhakkikler Sürûrî’nin Farsçanın remizlerini ve ince meselelerini bilmediği için bu şerhte birçok hata yaptığını ifade etmişlerdir (Müderris-i Tebrîzî, 1369: 20). Eserin sonunda Sürûrî on beyit yazmış, kendisi gibi Sa’dî’nin adının da Mustafa olduğunu belirtmiştir.

Eserin Beyazıt Devlet Kütüphanesi, nr. 005466/ 005775/ 005776; Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi, nr. 002680; Bursa Bölge, Orhan, nr. 001182; İstanbul Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, nr. 34 Fe 1638/ 001638; İstanbul, Hüseyin Kocabaş Kitaplığı Türkçe Yazmaları, nr. 459; Manisa İl Halk Kütüphanesi, nr. 45 Hk 2628; Manisa İl Halk Kütüphanesi, nr. 45 Hk 5141; Mevlânâ Müzesi-Konya, nr. 2528/ 2529/ 2530/4/ 002528; Süleymaniye, Serez, nr. 002568/ Yazma Bağışlar, nr. 004228/ Zeytinoğlu, nr. 001135'de yazma nüshaları bulunmaktadır (Atila 2019: 85).

Şarihin biyografisi için bk. “Musliheddin Mustafa Sürûrî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sururi-musliheddin-mustafa-sarihi