Laʽlîzâde Abdülbâkî Efendi’nin, Bayramî-Melâmiliği’nin silsilesi ve prensipleri hakkında bilgi verdiği eserinin adıdır. Bu eser, Sarı Abdullah Efendi’nin (ö. 1071/1661) Semerâtü’l-fuad adlı eserindeki bazı kısımlar hariç Bayramî-Melâmileri’nin tarih ve gelenekleri hakkında bilgi veren ilk müstakil eserdir (Azamat 2003: 91). Eser mensur olup ta’lik hattıyla ve Türkçe yazılmıştır. Nüshalara göre farklılık arz etmekle ve yapılan ilavelerle birlikte 40 varaktan müteşekkildir. Laʽlîzâde Abdülbâkî bu eserini hayatının son dönemlerinde 1156/1743 de 66 yaşında iken yazdığını belirtir (Laʽlîzâde vr. 161a). O dönemde İstanbul’da yaşadığından dolayı bu eserini, bütün devlet vazifelerini bıraktıktan sonra Eyüp’teki evinde ve 1153/1740 de yaptırdığı Kalenderhâne Tekkesi’nde yazdığı söylenebilir (Enönlü 2019: 62). 

Laʽlîzâde Abdülbâkî, kaleme aldığı bu eserinin Bayramî-Melâmîleri’nin gelenekleri, sohbet keyfiyetleri ve ilâhi aşka olan iştiyakları hakkında olduğunu bizzat kendisi, “Tarikat-ı Aliye-i Bayramiyeden Taife-i Melâmiyenin an’ane-i iradetleri ve keyfiyet-i sohbetleri ve aşk-ı muhabbetullaha cümleden ziyade rağbetleri beyanına şürû’ olundu” cümlesi ile kendi eserinde ifade eder (Laʽlîzâde vr. 125b). Laʽlîzâde Abdülbâkî, bu risaleyi te’liften maksadının ise Melâmiyye Tarikatını tanıtmak ve halk arasında Melâmiyye Tarikatı hakkında mevcut olan yalan ve iftiraları izah etmek olduğunu belirtir (Laʽlîzâde vr. 129a). Bununla birlikte eserde Arapça ve Farsça ibarelere çokça yer verilerek anlaşılması zor bir üslup kullanılmıştır. Bu üsluba bakıldığında ise müellifin bu eserini halktan ziyade ilmiye sınıfına yönelik yazdığı da düşünülebilir (Enönlü 2019: 63).

Esere, Hz. Enes’ten (ra) rivayet edilen, “Sizden biri, beni, babasından, evladından ve bütün insanlardan daha çok sevmedikçe iman etmiş sayılmaz.” Hz. Ömer “Ey Allah’ın Resûlü! Nefsim hariç seni her şeyden çok seviyorum” dedi. Resûllulâh (sav) hemen şu cevabı verdi: “Hayır! Sizden biri beni nefsinden daha fazla sevmedikçe iman etmiş olamaz.” Hz. Ömer, “Şimdi seni nefsimden de çok seviyorum” dedi. Resûllullâh (sav): “Şimdi tamam oldu Ey Ömer!” buyurdular, hadis-i şerifi ile başlayan müellif, bu hadis-i şerif ile Bayramî-Melâmîliğindeki kutub ve mürşidin önemine vurgu yapar. Bayramî-Melâmîleri‘nin şeriatın edeplerine riayet ettiklerini ve sadece Allah Resûlü’ne tâbi olan mürşidlere tâbi olduklarını belirtir (Laʽlîzâde vr. 125b-126a).

Yapılan bu girişten sonra eserde Somuncu Baba’dan başlayarak tarikatın kuruluş süreci anlatılır, Bayramî-Melâmiliği’nde kutbiyyetin sırasıyla Ömer Sikkinî, Bünyamin Ayâşî, Pir Ali Sultan el Aksarayî, İsmail Maşuk, Ahmed Sarban, Hüsameddin Ankaravî, Şehid Hamza, Hace Ali el Rûmî, Hacı Kabayî, Şehid Sultan Beşir, Seyyid Mehmed Hâşim, Paşmakçızâde Ali Efendi ve Sadrâzam Şehid Ali Paşa’ya intikal ettiği belirtilerek, bu silsilenin biyografileri hakkında kısa bilgiler verilir (Laʽlîzâde vr. 129a-139b).

Bayramî-Melâmî kutuplarının biyografilerinden sonra ise, çeşitli başlıklar altında Melâmiliğin âdâbı ve erkânı anlatılır. Melâmiliğin âdâbı ve erkânını detaylı bir şekilde izah eden müellif aynı zamanda yeri geldikçe kutbiyet, velâyet, melâike, ruh, akıl, mürşid-i kâmil ve vecd gibi konularda da detaylı bilgiler verir (Laʽlîzâde vr. 141b-157b).

Laʽlîzâde Abdülbâkî, eserin sonunda Sergüzeşt adlı eserini neden kaleme aldığını, Sebeb-i Te’lif-i in Nemika-i Latife başlığı altında ayrıca izâh eder. Bu bölümde ilk önce manevî eğitimi hakkında bilgi verir. Daha sonra Bayrâmî-Melâmîsi olduğunu, Hacı Bayram Veli’nin varisi olan Ömer Sikkinî’nin yolunda olan meczub ve Kalenderilerin meşreblerine intisâb ettiğini ve onların renkleri ile boyandığını ifade eder (Laʽlîzâde vr. 160b-161a).

Laʽlîzâde Abdülbâkî, bu bölümde hayatının sonuna yaklaştığını, bundan dolayı âlemde gördüğü İlâhi kemâlatı ve Cemalullah’ın nurlarını, Tarikat-ı Melâmiyye ve Bayramiyye ve Hâcegân-ı Nakşibendiyye ezvâkını Sergüzeşt adıyla kaleme alarak kendinden sonra gelecek olanlara bir rehber olarak bırakmak arzusu ile yazdığını belirtir. Hamzavîlerin ehl-i İslâm’dan olup Şeriat-ı Muhammedi ile âmil, zühd ve takvada kâmil olduklarını ifade ederek, onlar hakkında su-i zan edilmemesi gerektiğini, dedikodulara itibar etmenin dahi çok büyük bir vebal olduğu ifade eder. Gelecek olan nesillerin bu dedikodulara inanarak ve gıybet ederek, Ruz-u Mahşer’de çok zor duruma düşebileceklerini, buna engel olabilmek için de, Sergüzeşt’i kaleme aldığını belirtir (La’lizâde vr. 161a).

Eserde, Melâmî kutublarından Şehid Sultan Beşir’in müritlerine yazdığı, şeriatın dışına çıkmamaları ve şeriata sıkı sıkıya bağlı kalmaları konusundaki tavsiyelerini ihtiva eden mektubuna da Sûret-i Mektûb-u Şerif (Laʽlîzâde vr. 137a) adı altında yer veren müellif, Melâmî kutublarının, dolayısıyla da Melâmîlerin şeriata bağlı olduklarını, şeriata ittibâ etmenin onlar için bir vecibe olduğunu, Melâmîlerin şeriata bağlı olmadığı iddialarının ise asılsız olduğunu bir kez daha ifade eder.

Eserin kütüphanelerde farklı nüshaları mevcuttur ve kütüphanelerde Menâkıb-ı Melâmiye-i Bayrâmiye, Silsile-i Bayrâmiye-i Melâmiye, Risale-i Silsile-i Melâmiye, Tarikat-ı Aliye-i Bayrâmiyeden Taife-i Melâmiyenin An’ane-i İradetleri ve Keyfiyet-i Sohbetleri ve Aşk-ı Muhabbetullaha Cümleden Ziyade Rağbetleri Beyanındadır, Bazı Meşâyıhın Tercüme-i Hâlleri ve Risâle-i Hakkı’l-Bayrâmiyye olmak üzere farklı isimlerle kayıt altına alınmıştır. Eserin orijinal bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde diğer bazı risâlelerini de içeren mecmuanın içinde yer almaktadır (Emanet Hazinesi nr. 1274).

Eserin hemen hemen her nüshasının sonuna Sarı Abdullah Efendi’nin, Melâmiye ahlakını anlatan Meslek’ül-uşşak adlı 105 beyitlik manzumesi ve Laʽlîzâde Abdülbâkî’nin bu manzumeye yaptığı 47 beyitlik Zeyl-i Kaside-i Meslekü’l-Uşşâk adlı kasidesi ilave edilmiştir. Eser Sarı Abdullah Efendi’ye ait bir manzume, Laʽlîzâde Abdülbâkî’ye ait bir istiğfar ve münacat ile hitama erer.

Eserin transkripsiyonu Abdurrezzak Tek tarafından yapılarak Bayrâmî Melâmiliği’ne dair Melâmet Risaleleri (2007) adı altında transkripsiyonu yapılan diğer Melâmet risaleleri ile birlikte yayınlanmıştır. Eser, ayrıca Aşka ve Âşıklara Dair (2001) adıyla Tahir Hafızoğlu ve Melâmilik Yolunda Görüp Öğrendiklerim (2010) adıyla da Tahir Galip Seratlı tarafından sadeleştirilerek de yayınlanmıştır. Eser hakkında bir tane de Ayşe Yücel tarafından “La’lizâde Abdülbaki Efendi’nin Menâkıb-ı Melâmiye-i Bayrâmiye’si” (1988) isimli yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.

Laʽlîzâde Abdülbâkî Efendi’nin biyografisi için bk. “Yetimî La’li-zâde Abdülbâkî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yetimi-lalizade-abdulbaki