Şair ve yazar Recaizade Mahmut Ekrem’e ait eser. Şemsâ, konusunu yaşanmış olaylar dizisinden ilham alan bir hikâyedir. Yazar, eserin ön sözünde hikâyede anlatılan olayın kendi başından geçişini “Şemsâ, bir vak’a-i âdiyyeyi musavverdir ki âlem-i insâniyyet her günde yüz binlerce emsâlini görüp geçirdiği cihetle umum için hiçbir ehemmiyeti hâ’iz değidir; fakat benim için nasılsa bir fâcia hükmünü aldı” şeklinde açıklamıştır (Parlatır 1995: 217).

Yazar, eserde ferdî bir konuyu ele almıştır. Asıl adı Seher olan Şemsâ, babasını ve anasını yitirmiş bir Anadolu çocuğudur. Yazar; onu yanına alıp kendi çocuğu gibi yetişmesini ister; bir kere sevgisi düşmüştür. Ancak, küçüğe gösterilen bu yakın ilgi ve özen “Onun Anadolu’dan getirdiği zatürree” karşısında etkisiz kalır. Hekimlerin çabaları da fayda vermez; sonuç ölümdür (Parlatır 1995: 217). Ekrem, eserde olaya Anadolu’dan gelen küçük kızın tanıtılması ile başlar. Bu tanıtmanın uzun sürmesi olayların gelişmesini geciktirir. Şemsâ’nın konağa gelişi, dış görünüşü, ev içindeki davranışları ile ona olan sevgi anlatılır. Şemsâ’nın durumundan etkilenen Ekrem’in romantik duyguları dile getiren bir şiir yazması olayın sonucunun daha önceden tahmin edilmesini kolaylaştırır. Hikâye, Ekrem’in hekim ile vapurda karşılaşması, çiçek aşısının yapılması gerektiğini ondan öğrenerek Şemsâ’ya aşı vurdurmak istemesi, eve dönüşünde küçüğün alışılagelenin dışında zamansız uyuduğunu öğrenmesi, hizmetçilerle karşılıklı konuşması ile devam eder. Şemsâ üzerinden kendi düşüncelerini veren yazar, olayları keser; arkasından hekimlerin gelişi, onlarla karşılıklı konuşmalar, olayları yeniden başlatır. Artık Şemsâ ölüm yatağındadır. Ekrem, bu durum karşısındaki duygularını “Ne bir enîn-i te’ellüm… ne bir nevâ-yı te’essür / Ne bir figân-ı teşekkî… ne bir melâl-i tefekkür” dizeleriyle açıklar. Nitekim, olaylar bütünüyle durur ve yazar Şemsâ’nın anılarını sıralamaya başlar. Çünkü Şemsâ ölmüştür. Mezarlığa gidiş ve ölünün gömülüşü, olayları yeniden başlatır. Ancak hikâyenin devamında anıları dile getiren bir anlatım havasına girilmiştir(Parlatır 1995:218-219).

Hikâyenin içerisinde Ekrem, tasvirlerden çokça faydalanmıştır. Ölüm ve mezarlık kavramları gerçeğe yakın anlatılmış, ölünün kefenlenerek tabuta yerleştirilmesi, mezarlığa götürülmesi ve gömülmesi, mezarlığın görünümü hikâyenin 29. sayfasından 44. sayfasına kadar tasvir edilmiştir. Ekrem, hikâyeyi bitirdiği hâlde devamında yeni yeni başlıklarla değişik duygularını ön plana çıkarır. “Ümit” başlığı ile yine Şemsâ’ya döner, arkasından “Ye’s! Yahut Hakîkat-i mevt” ile ölüm üzerine konuşur, uzunca da bir şiir yazar. Bununla beraber yirmi yıl önce yazdığı, aynı konuyu anlatan “Bir Yetimin Mezâr-ı Mâderini Ziyâreti” adlı yazıyı ekler; “Genç Bir Vâlidenin Kitâbe-i Seng-i Mezârı"nı da yazmadan edemez. İşte bunların böyle art arda verilişi Şemsâ’nın hikâye özelliğini ortadan kaldırır (Parlatır 1995: 224-228).

Şemsâ, Ekrem’in diğer hikâyelerine nazaran yalın bir Türkçe ile yazılmıştır. Ancak yer yer yabancı kelime ve terkiplerden de yararlanılmıştır.

Eser, 1313/1896 yılında İstanbul Âlem Matbbası’nda basılmıştır ve İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklarında Bel_Osm_K.01542 ve Sel_Osm_01197/01 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır.

Şairin biyografisi için bk. “Recaizade Mahmut Ekrem”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mahmut-ekrem-recaizade