Doğu edebiyatlarında ortak işlenen ve konusu aşk olan alegorik mesnevi. Fars ve Türk edebiyatlarında Şemʿ ile Pervâne arasında geçen aşk konusunu işleyen şairlerden biri de Kalkandelenli Muîdî’dir. Hayatı hakkında fazla bilgimiz olmayan Muîdî’nin Hamse'sinden günümüze kadar gelebilen tek mesnevisi Şemʿ ü Pervâne’dir (Köksal 2014).

Şemʿ ü Pervâne, hafif bahrinin fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün kalıbıyla yazılmıştır. Mesnevinin beyit sayısı nüshalara ve üzerinde yapılan çalışmalara göre farklılık göstermektedir. Ali Emiri nüshasında beyit sayısı 1193, Türkçe yazmalar bölümünde 1418’dir. Mesnevi üzerinde yapılan çalışmalara göre birinde beyit sayısı 1599 (Kara 2009: 375), diğerinde 1625’tir (Özgül 2008: 363). Eserin altı yüz elli beyit olduğu ifadesi (Kanar 1995: 55) bir hatadan kaynaklanıyor olmalıdır. Mesnevi Halep Defterdârı Mîr Ali’ye sunulmuştur. 

Şemʿ ü Pervâne Mesnevisi, düzenleniş biçimi açısından klasik mesnevilerde karşımıza çıkan giriş, konunun işlendiği ana kısım ve sonuç bölümlerinden oluşmuştur. Muidî, eserin sebeb-i te’lîf’inde Hacc’a gitmeye karar verdiğini, Haleb’e uğrayıp orada bir süre kaldığını ve günlerinin boş geçtiğini belirttikten sonra, zamanı boş geçirmemek adına ve eğlence olsun “Bârî olsun diyü eğlence/Urdum âhir bu kıssaya pençe” diyerek, mesneviyi iki üç hafta içerisinde “Ben ki bu nazma ihtimâm ittüm/İki üç haftada temâm ittüm” yazdığını söylemiştir (Ali Emiri, Nr. 1193, v. 4b-5b).

Şemʿ ü Pervâne Mesnevisi’nde anlatılan aşk, son derece saf, temiz ve ulvî bir özellik arz eder. Diğer âşıkane mesnevilerde yer yer görülen bedensel haz ve duygular veya benzeri sahneler bu mesnevide yer almaz. Eserde iffet esasına dayanan ideal aşk ya da platonik aşk işlenmiştir (Armutlu; 2020: 79; Armutlu 2016: 195-228; Armutlu 2018: 224-240). Dolayısıyla Mesnevi, çift kahramanlı aşk hikâyesi (Özgül 2008: 143; Kara 2009: I) grubuna girer. Eserin içerisinde kahramanların ağzından söylenmiş on adet gazel vardır.

Mesnevi’de eski Anadolu Türkçesine ait malzeme oldukça fazladır. Eserin dili oldukça sade ve anlaşılır bir Türkçe ile yazılmıştır. Deyim ve atasözlerinin çokluğu yanında çok sayıda kelam-ı kibar kullanılmıştır.

Muîdî, Farsça ve Türkçede şemʿ ü pervâne konulu mesnevilerin başarılı örneklerinin verilmesinden sonra eserini yazmıştır. Bu konuda yazılan mesnevileri görmüş olacak ki olay örgüsü kendinden önce yazılmış eserlerin olay örgüsü ile benzerlik arz eder. Muîdî, Şem' ü Pervâne Mesnevisi’ni yeniden yorumlayıp ona derinlik kazandıramadığı gibi, konuya kendinden bir şey katamamış, konu üstündeki yansısını gösterememiştir. O, bu konuda daha önce anlatılanları, sunulanları, oluşturulan kadroları aynen benimsemiş, olay örgüsüne metin halkaları ve vak’a birimlerine fazla müdahale etmediği için, eserini farklı bir şekilde ve uygun bir biçimde sunamamış, bir eylem zenginliği barındıramamış, aynı konuyu başka bir izlekle anlatamamıştır. Bundan dolayı Muîdî’nin eseri öne çıkamamıştır. Bir taraftan mesnevisinde Niyâzî’nin ve Lâmi’î Çelebi’nin açık bir şekilde etkisinin görülmesi, diğer taraftan eserini bir eğlence olsun diye iki üç haftada yazması, eserinin öne çıkamamasının nedenlerinden biridir (Armutlu 2018: 217) (Konu özeti için bk. Lami'î'nin Şem ü Pervâne'si).

Eser üzerinde Özgül Haksever (2008) ve Nihal Kara (2009), iki yüksek lisans tezi hazırlamışlardır. 

Şairin biyografisi için bk. “Muîdî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/Muîdî