Lâmi'î Çelebi'nin doğu edebiyatlarında ortak işlenen ve konusu aşk olan sembolik mesnevisi. Mumun etrafında delice dönüp duran kelebeği/pervâneyi âşıka, mumu da maşuka benzeten şairler, dünyevî veya ilahî aşkı anlatırken bu iki unsura şiirlerinde yer vermişlerdir. Zamanla bunlardan yola çıkarak çoğu münazara tarzında bir eser içerisinde kısa sembolik mesnevilerin yazılması ve bunu müstakil bir eser olarak XVI. yüzyıldan itibaren önce Farsça sonra Türkçe kaleme alınan Şem’ ü Pervâne mesnevileri takip etmiştir (Kanar 1995: 7; Armutlu 2009: 881-891).

Şem’ ü Pervâne, aruzun fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün kalıbıyla kaleme alınmış, 1728 beyitten oluşan bir mesnevidir. Eser  Kanunî Sultan Süleymân’a sunulmuştur. Lâmi’î’nin eserini Ehlî-i Şîrâzî’den (ö. 942/1535) tercüme ettiği görüşü hâkimdir. Bilindiği gibi eserin yazıldığı dönemdeki çeviri anlayışı günümüzdeki uygulamalardan farklıdır. Lâmi’î’nin çerçeve öyküsü ve kullandığı sembol kadronun bazıları Ehlî-yi Şîrâzî ile benzerlik gösterir. Buna karşılık Lâmi’î’nin mesnevisi hem şekil, hem de işleniş ve içerik bakımından diğer mesnevilerden ayrılır. Giriş ve hatime bölümleri tamamen orijinaldir. Eserin asıl kısmını oluşturan konunun anlatıldığı bölümde şair; yeni olaylar eklemek, bazı olayları almamak, bazı olayları da uzatmak, kısaltmak ve değişiklik yapmak gibi tasarruflarda bulunmuştur.

Mesnevinin konusu şu şekilde özetlenebilir: Şam şehrinde Şem isimli rint meşrep biri vardır. Anber ve Kâfur adlı hizmetçileri olan Şem, ilkbaharda bir meclis tertip eder. Mecliste Kadeh ve Sürahi arasında bir münazara gerçekleşir. Mağrib ülkesinden Pervane isimli bir genç Şam'a gelir. Gördüğü her ışığın peşinden giden Pervane, Şem'in meclisini görünce oraya dahil olur. Şem'in çadırının perdesinden görünen ışığa meftun olur. Anber'e derdini anlatarak perdeyi kaldırmasını ister. Anber Pervane'ye nasihat ederek perdeyi kaldırmayacağını, zayıf vücudu ile büyük şeylere talip olduğunu, ışığın gördüğü perdeden yansıyan kadarıyla yetinmesi gerektiğini söyler. Anber'in bu konuda kendisine yardımcı olmayacağını anlayan Pervane, bahçede Şem'i görür, ona canını feda etmek ister ancak Şem gözden kaybolur. Nesim isimli bahçıvan bir köşede Pervane'yi ağlar vaziyette bulur, kısa bir konuşmanın ardından Pervane'nin âşık olduğunu anlar. Hâcib-i Bâd tarafından darmadağın edilen meclisin yerine Şem'in emriyle Kâfur tarafından yeni bir meclis kurulur. Bu sırada doğu tarafından nurani bir cemaat gelir. Anber Pervane'ye, bu gelen grubun önderi Şeyh Nurullah'ın gayb sırlarını bilen bir mürşit olduğunu söyleyerek onun yanına gidip kendi durumunu anlatmasını tavsiye eder. Pervane, Şeyh Nurullah'ın yanına gider, Şem'e olan aşkını ve Kâfur'un vuslata engel olduğunu anlatır. Pervane'nin âşık olduğuna hükmeden Nurullah, Kâfur'u uyararak bu aşka engel olmaması konusunda tembihte bulunarak Pervane'ye gece Şem'in kuracağı meclise gitmeyi teklif eder. Mecliste Kâfur, Şem'e Pervane'den bahseder. Şem, yanmayı göze alıyorsa Pervane'nin meclisine gelebileceğini söyler. Kâfur'un rehberliğinde meclise giren Pervane, Şem'i görünce onun ışığında yanmayı ister. Meclistekiler buna engel olur ancak Şem duruma müdahale eder ve Pervane'yi bırakmalarını söyler. Pervane, Şem'in etrafında birkaç kez döner, sohbet ederler, ardından kendini Şem'in ateşine atarak can verir. Bu duruma çok üzülen Şem de, Şeyh Nurullah'ın yanına gelmesinden kısa bir süre sonra ruhunu teslim eder. İki aşık aynı kefen içine sarılarak gömülürler. 

Lâmi'î, eserinde önceki Şemʿ ü Pervâne mesnevilerinde görülmeyen sembol kadrosuna yeni unsurlar katarak, en zengin kadroyu oluşturmuştur. Hatta ilave ettiği sembollere farklı misyonlar yükleyerek hiçbir mesnevide olmayan metin halkaları ve vak’a birimleri ortaya koymuştur. Böylece Lâmi’î, kendi kimliğini ve şairlik gücünü mesnevisine yansıtmıştır. Lâmi’î'nin Şemʿ ü Pervâne Mesnevisi'nin düzenleniş biçimi klasik mesnevilerde karşımıza çıkan giriş, konunun işlendiği bölüm ve bitişten oluşmuştur. Şemʿ ü Pervâne’de anlatılan aşk, son derece saf, temiz ve ulvî bir özellik arz eder. Diğer âşıkane mesnevilerde yer yer görülen bedensel haz ve duygular veya benzeri sahneler bu mesnevide yer almaz.

Eser üzerine bir yüksek lisans tezi yapılmıştır (Köse 1997). Eser, Sadık Armutlu tarafından yayımlanmıştır (2020).

Şairin biyografisi için bk. “Lâmi’î Çelebi, Mahmud b. Osman”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lamii-celebi-mahmud-osman