SELİMNÂME/ MEÂSİR-İ SELİM HÂNÎ (NİŞÂNÎ)
tarih kitabı
Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi (d. 895/896?/1490/1491? - ö. 975/1567)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Osmanlı dönemi tarihçi ve nişancılardan Celâl-zâde Mustafa Çelebi'nin 964/1557 senesinde nişancılıktan çekildikten sonra yetmiş yaşlarında yazdığı ve Yavuz Sultan Selim’in şehzadeliği, kardeşleriyle olan taht mücadelesi ve saltanat döneminin olaylarını ihtiva eden eseri (Kerslake 1993: 7/260).

Eser uzunca bir mukaddimeyi ihtiva etmekte olup bu mukaddimenin başında Allah'a hamd edilmektedir. Sonrasında münacata geçen yazar bu kısımda Sinan Paşa'nın Tazarruât'ını hatırlatacak bir üsluba başvururken konuyla ilgili yedi adet kısa hikâyeye de yer verir. Eserin bütününde olduğu gibi neredeyse tamamı Türkçe ve "mefâ'îlün mefâ'îlün fe'ûlün" vezni ile yazılan manzumelerle de desteklenen mukaddime bölümünde münacattan sonra Hz. Peygamber'in naatı, dört büyük halifeler ile aşere-i mübeşşerenin övgüsü ve zikrine yer verilip sebeb-i telif bölümüne geçilir. Sebeb-i telif kısmını otobiyografik bir anlatımla kurgulayan Celâl-zâde Sultan Selim ve Sultan Süleyman (Kanunî) dönemlerindeki konumundan kısaca bahsedip nişancılık görevinden ayrıldıktan sonra Kanunî Sultan Süleyman dönemindeki hadiseleri konu aldığı Tabakâtü'l-Memâlik ve Derecâtü'l-Mesâlik isimli bir kitap yazdığını ancak Sultan Selim dönemi için böyle bir kitap yazılmadığını belirtir. Celâl-zâde'ye göre bu konuda her ne kadar birkaç kitap yazılmışsa da bunlar birincil kaynaklara dayanmayan yalan yanlış bilgilerle doludur. Bu sebebe binaen Sultan Selim döneminde cereyan eden hadiseleri sahih bilgilere ve birinci dereceden kaynaklara, özellikle de dönemin veziriazamlarında Pîrî Mehmed Paşa'ya dayanarak kaleme almak istediğini ifade eder. 

Bu giriş kısmından sonra 23 fasıl içerisinde Yavuz Sultan Selim dönemi anlatılmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede, Yavuz Sultan Selim'in vasıfları ve nitelikleri, şehzadelik dönemi, bu dönemde yaptığı akınlar ve seferler, Kefe'ye atanması, Kırım hanı Mengli Giray Han ile ilişkileri, babası ve kardeşleriyle saltanat mücadelesine girişmesi, saltanat mücadelesini kazanıp tahta oturması,  İran ve Mısır üzerine seferleri, Anadolu'daki isyanların bastırılması için Ferhad Paşa'yı görevlendirmesi ve ölümü gibi hadiseler ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Celâl-zâde eserinin hâtimesini ise bazı "hikâyât-ı acîbe"ye hasretmiştir. 

Selîm-nâme hakkında bilgi veren kaynaklar genellikle dili ve üslubunun ağır olduğu sonucuna varırlar (Kumru 2014: 208). Ancak bu sonuca varılırken Osmanlı inşâ geleneğinin gelişiminin dikkate alındığını söylemek güçtür. Osmanlı inşa (estetik nesir) geleneğinin bütünü dikkate alındığında Selîm-nâme'nin estetik nesir bakımından ideal düzeyde olmadığı anlaşılacaktır. Nitekim Osmanlı dönemindeki iddialı münşilerden Okçu-zâde Mehmed Şâhî Selîm-nâme'yi "hasîse" adını verdiği yedi madde içerisinde inşa geleneği bağlamında eleştirdiği bir risale kaleme almıştır. Şâhî'nin eleştirileri temelde Selîm-nâme'nin inşa geleneğinde gerekli görülen çeşitlilik ve zenginliğe sahip olmadığı çerçevesinde yoğunlaşmıştır (bk. Yazar 2020)

Celia Kerslake eserin; John Rylands University Library 158, 159, Dresden, Sachsische Landesbibliothek E 350, Arkeoloji Kütüphanesi 362, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine 1415,  Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan 1274 ve  British Museum Add. 7848 numaralarda olmak üzere eserin 6 nüshasını tespit etmiştir (Kerslake 1975: 6).

Celia Kerslake, Meâsir-i Selim Hânî’nin Sultan Selim’in cülûsuna kadarki kısmı üzerinde bir doktora tezi hazırlayıp bir incelemeyle birlikte bahsi geçen kısma kadarki bölümünün tenkitli metni ve İngilizce çevirisini sunmuştur (1975). Aynı yazar eseri tanıttığı bir makale de kaleme almıştır (1978: 39-51). Türkiye'de ise Ahmet Uğur ve Mustafa Çuhadar eserin tenkitli neşir iddiasında bulunmayan ve son faslını "221-494 varaklar arası ise nasihat yollu hikâyelerden ibarettir. Burası daha başka bir çalışma konusudur. Konumuzla ilgisi yoktur (Uğur-Çuhadar 1997: XI)" ifadesiyle dışarıda bırakan bir neşrini hazırlayıp bu metnin diliçi çevirisini yapmışlardır (1990, 1997).

Yazarın biyografisi için bk. "Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nisani-koca-nisanci-celalzade-nisanci 

Eserden Örnekler


Fasl-ı İsnâ ve İşrîn

Takdîr-i Hudâ-yı Rabbi'l-âlemîn ile azze şânuhû ol pâdişâh-ı melâyik-hisâlün fenâ-âbâd-ı dünyâdan sarâ-yı sürûr-âşiyân-ı ukbâya intikâl ü irtihâlleri beyânındadur. Vezîr-i a'zamun mübâşereti ile vilâyet-i Rûm'dan vâki' olan mezâlim-i azîme ve havâdis-i elîme ki nihâyetsüz kanlar dökilüp fesâdlar oldı, sâyir vüzerânun ıttılâ'ı olmayup ol umûrı müstakil Ferhâd Paşa ile görmek içün Edirne'ye göçilüp erkân-ı devlet mukaddem revâne oldılar. Tokuz yüz yigirmi altı sâlde vâki' olan Şa'bân-ı şerîfün yigirmi ikinci güni mahrûse-i İstanbul'dan çıkılup Harâmî deresine konılmışdı. Kudret-i Hayy-ı kadîr ile celle ve alâ ol gice mizâc-ı şerîflerine tegayyür-i küllî 'ârız olup ale's-seher göçilmek esnâsında Ferhâd Paşa huddâm-ı havâs ile selâma hâzır olmışlardı. Paşa'ya peyk gelip "İlerü konağa varsunlar." diyü emr olındığı haberin getürüp Paşa dahi selâmlayup ilerüye teveccüh itdiler. Bu üslûb üzere birkaç konak gidilüp Çorlu civârında mukaddemâ Sultân Bâyezîd Hân ile gidilüp yukarıda zikr olınduğı üslûb üzere ceng olan mevâzi'a karîb Sırt köyü-nâm karye kurbında konılup ol mahalde unsur-ı latîflerinde 'ârız olan illetün ufûneti müştedd olup mu'âlece-i etibbâda fâyide ve tedâbîr-i hukemâda âyide görünmeyüp yevmen-fe-yevmâ zamân-ı 'ârıza ziyâde vü mümted olıcak hayât-ı dünyevîden ümîd ü recâyı kat' idüp Edirne'den vüzerânun kudûmına fermân idüp hükm-i cihân-mutâ'-ıla çavuş gönderildi (Uğur ve Çuhadar 1997: 220).

Kaynakça


Kerslake, Celia J. (1975). A Critical Edition and Translation of the Introductory Sections and the First Thirteen Chapters of the “Selīmnāme” of Celālzāde Mustafā Çelebi. Doktora Tezi. Oxford: Oxford University.

Kerslake, Celia J. (1978). “The Selīm-nāme of Celāl-zāde Mustafa Çelebi as a Historical Source”. Turcica IX/2-X: 39-51.

Kerslake, Celia J. (1993), "Celâlzâde Mustafa Çelebi". İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yay. 260-262. 

Kumru, Coşkun (2014). “Koca Nişancı Celâlzâde Mustafa Çelebi ve Eserlerine Toplu Bir Bakış”. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi 4/1: 201-213.

Uğur, Ahmet ve Çuhadar, Mustafa (1990). Selim-name Celal-zade Mustafa. Ankara: KB Yay.

Uğur, Ahmet ve Çuhadar, Mustafa (1997). Selim-name Celal-zade Mustafa. Ankara: MEB Yay.

Atıf Bilgileri


Yazar, Sadık. "SELİMNÂME/ MEÂSİR-İ SELİM HÂNÎ (NİŞÂNÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/selimname-measir-i-selim-hani-nisani. [Erişim Tarihi: 23 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TERCÜME-İ Mİ'RÂCU'N-NÜBÜVVE FÎ MEDÂRİCİ'L-FÜTÜVVE (NİŞÂNÎ) Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
2 TABAKÂTÜ’L-MEMÂLİK VE DERECÂTÜ’L-MESÂLİK (NİŞÂNÎ) Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
3 FETİH-NÂME-i RODOS/ FETİH-NÂME-İ CEZÎRE-İ RODOS (NİŞÂNÎ) Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi Araş. Gör. Sevgi Kübra Akdemirel
Görüntüle
4 CEVÂHİRÜ'L-AHBÂR FÎ HASÂİLİ'L-AHYÂR (NİŞÂNÎ) Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi Dr. Duygu KAYALIK ŞAHİN
Görüntüle
5 MOHAÇ-NÂME (NİŞÂNÎ) Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi Araş. Gör. Sevgi Kübra Akdemirel
Görüntüle
6 FETİH-NÂME-İ KARABOĞDAN (NİŞÂNÎ) Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi Dr. Öğr. Üyesi Emel NALÇACIGİL ÇOPUR
Görüntüle
7 TÂRİH-İ KAL’A-İ İSTANBUL VE MA’BED-İ AYASOFYA (NİŞÂNÎ) Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
8 MENSUR ŞEHNÂME (NİŞÂNÎ) Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
9 HEDİYETÜ'L-MÜ'MİNÎN (NİŞÂNÎ) Nişânî, Koca Nişancı/Celâl-zâde/ Nişancı Mustafa Bey b. Tosyalı Kadı Celâl Efendi/Mustafa Çelebi Dr. Öğr. Üyesi Rabia Doğru
Görüntüle
10 MEVÂHİBÜ’L-HALLAK FÎ MERATİBİ'L-AHLÂK (NİŞÂNÎ) Koca Nişancızâde Celâlzâde Tevkii Mustafa Çelebi Efendi (ö. 975/1567) Doç. Dr. Nuran ÇETİN
Görüntüle
11 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
12 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
13 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
14 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
15 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
16 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
17 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
18 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
19 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
20 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle