ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ)
Edirne şehrengizi
Mesîhî, Îsâ (d. ? - ö. 918/1512)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mesîhî'nin Edirne şehrinin güzelliklerini ve güzellerini anlatmak üzere kaleme aldığı eser. Mesîhî Dîvânı içerisinde yer alan “Şehrengîz Der-Medh-i Cüvânân-ı Edirne” başlığını taşıyan Edirne Şehrengîzi, 178 beyitlik mesnevi kısmı ve "ihtimâm" başlığı altında yer alan beşer beyitlik iki gazelle birlikte toplam 188 beyitten müteşekkildir. Aruzun "mefâ'îlün mefâ'îlün fe'ûlün" kalıbıyla kaleme alınan metin, “münacat, gece ve gündüz tasviri, şehir tasviri, güzeller tasviri, tetimme” ve 2 gazellik “ihtimâm” bölümlerinden oluşmaktadır.

34 beyitlik münacat bölümünde bir kul olarak acizliğinden, güçsüzlüğünden, günahkârlığından, güzellere karşı zafiyetinden, nefsine düşkünlüğünden, Allah'a karşı vazifelerini yapamayışının verdiği huzursuzluktan dem vuran Mesîhî, sonraki 20 beyitte gece-gündüz tasvirine yer vermiştir. Şair, Edirne'yi tasvir ettiği 17 beyitlik bölümde ise padişahla birlikte Edirne’ye geldiğini söyledikten sonra ayrıntılara girmeden şehrin bağlarından, bahçelerinden, havasından, minarelerinden ve Tunca nehrinden bahsetmiş, sonra şehirdeki güzellerin tavsifine geçmiştir.

Edirne Şehrengîzi’nde toplam 47 güzelin tavsifi yapılmıştır. Bu güzellerden sonuncusu olan Hâcî Bayram dört; Seyyidoğlu Ca'fer, Ebrî, Tuzcuoğlu Mustafâ ve Sârbânoğlu Ni'met üç; diğer güzeller ise ise ikişer beyitle anlatılmıştır. Eserde tavsifi yapılan güzeller sırasıyla şunlardır: Na'lbend oğlu Ahmed, Mahmûd, Ferrâşoğlu Ya'kûb, İgneci Alî, Kız Alî, Sarrâfzâde, Seyyidoğlu Ca'fer, Yeşil Melek Neslî, Semercioğlu, Berber Sîm-Sâ'id, Hürmüz, Halîl, Hayder, Kuyruklu Yılduz, Hızr, Îsâ, Kazzâz Ebrî, Alemşâh, Yûsuf, Abacıoğlu Muhammed, Hâfız Mahmûd, İmâmoğlu Muhammed, Attâr Hasan, Keçeci Safer, Tuzcuoğlu Mustafâ, Kaysarlızâde Alî, Abdî, Vâlâcı Şâdîoğlu, Sârbânoğlu Ni'met, Sâzendezâde Ca'fer, Derzî Alî, Derzî Seydî, Kazzâz Lutfî, Takyacı Mustafâ, Takyacı Hasan, Hammâmcıoğlu Bahşî, Ser-mahfiloğlu Alî, Dilsüzoğlu, Hallâc Hüseyn, Şerbetçioğlu, Pîrî, Kaya Bâlî, Yağcıoğlu Memi Şâh, Serrâc Mîrzâ, Pîr Alî, Benli Alî, Hâcî Bayram.

Mesîhî, güzelleri anlattığı beyitlerin ilkinde onları adlarını ve mesleklerini belirterek tanıtmış; diğer beyitlerde ise şahısların isimleri ve mesleklerinden hareketle çeşitli anlam ilgileri kurarak tavsifleri tamamlamıştır. Tavsifi yapılan güzellerin 12’si mesleğiyle, 16’sı baba adı/lakabı/mesleğiyle, 10’u sadece ismiyle, 9’u ise lakabıyla zikredilmiştir. Esnaftan  bu şahısların icra ettikleri meslekler iğnecilik, attarlık, keçecilik, terzilik, kazzazlık, takyacılık, hallaçlık ve sarraçlıktır. Baba meslekleri olarak da sarraflık, sazendelik, nalbantlık, ferraşlık, yağcılık, semercilik, abacılık, imamlık, tuzculuk, valacılık, sarbanlık, hamamcılık ve sermahfillik geçmektedir.

Edirne Şehrengîzi, hem şehrengiz türünün ilk örneği olması hem de sahip olduğu şekil ve muhteva özellikleri itibarıyla bu türün karakteristik özelliklerinin ortaya konulduğu ilk eser olması bakımından önem arz etmektedir. Mesîhî’nin Edirne ve Edirne’nin esnaf güzellerine karşı hissettiği derin muhabbetin tezahürlerinin kendini hissettirdiği Edirne Şehrengîzi, samimi bir eda ve sade bir dille kaleme alınmıştır.

Yurtiçi ve yurtdışındaki birçok kütüphanede nüshaları mevcut olan Edirne Şehr-engîzi, Mesîhî Dîvânı içinde yayımlanmıştır (Mengi 2020: 91-111).

Şairin biyografisi için bk. “Mesîhî, Îsâ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mesihi-isa 

Eserden Örnekler


Şehrengîz Der-Medh-i Cüvânân-ı Edirne

İlâhî âciz ü zâr u zebûnam

Giriftâr-ı kemend-i nefs-i dûnam


Senün yolunda tutmaz beni zencîr

Yeder bir kıl takup bu nefs-i şirrîr


Cihânda var mı bir ben denlü gümrâh

Meger sürçem düşem kim diyem Allâh

[…]

Çün ol gün muʻtedil gördi cihânı

Göçüp Şâh itdi tebdîl-i mekânı


Devâm-ı devlet ile bir iki yıl

İdindi Edrine şehrini menzil


Çü ihsânından irmiş idi behre

Sürinürek bile geldüm bu şehre


Aceb şehr ol ki anun bâg u râgı

Virür kişiye cennetden ferâgı


İçinde suları mevzûn u reftâr

Bulutlar başı ucında havâ-dâr


Temâşâ eylesen her bir minâre

Dönüpdür serv-kâmet bir nigâra


Soyınup Tuncaya girer güzeller

Açılur ak gögüsler ince beller


Siyeh futa kuşanur ak dilber

Olur san gice vü gündüz berâber


Futada Hak komış bir sırr-ı gaybı

Ki örter dâmeniyle görse aybı


Su içre bunlara kılsan nigâhı

Görürsin burc-ı âbî içre mâhı


Bulardan vasl uman abdâla benzer

Ki bunlar suya düşmiş bala benzer


Gözün yaşı Meriç olsa nazarda

Ne mümkin biri kol boynuna


Arda Gören bu şehri bu resme kıyâmet

Sanur bununla tokuz oldı cennet


Zihî cennet ki girer her günehkâr

Görür âsî vü âbid anda dîdâr


İçinde var anun bir kaç melekler

Ki mislin görmemiş devr-i felekler


Naʻlbend-oglı Ahmed 

Bugün meydân-ı hüsn içre ser-âmed

Güzel dirsen o Naʻlbend-oglı Ahmed


Cemâli kıble-i ashâb olupdur

Dükânı naʻlden mihrâb olupdur


Mahmûd

Biri şol tâlib-i ilm adı Mahmûd

Yüzi mısbâh u zû’dur vasl-ı maksûd


Güzel ezberlemiş kannış kitâbın

İyü tahsîl kılmış şîve bâbın


Ferrâş-oglı Yaʻkûb

Birisi dahı Ferrâş-oglı Yaʻkûb

İşiginde müjem her lahza cârûb


Söz açsam hüsninün bir hissesinden

Uzun olurdı Yûsuf kıssasından


İgneci Alî

Birisi ignecilerden Alîdür

Miyânı sanasın igne telidür


Anun bir ignesini eylemiş cer

Ki İdrîse vire Îsâ Peyâmber


Kız Alî

Birisi Kız Alîdür k’ol semen-ber

Olupdur sükker-i pâlûdeden ter


Şu kim bin cân virüp zevkini sürdi

Bu kızlık da anı ucuz düşürdi

[…]

Tetimme

Bihişt içre kılup her lahza seyrân

Bular denlü melek ararsa Rıdvân


Birinün mislin itmeye temâşâ

Sekiz uçmagı ger tokuz tolaşa


Biriyle itmek isterdüm mahabbet

Yine anunla kılmadum kanâʻat


Dilerdüm egleyem biriyle gönlüm

Kanâʻat itmedi bir ile gönlüm


Olup hercâ’i gönlüm pâre pâre

Yapışdı her birisi bir nigâra


Hudâyâ sen beni iletme sine

Kamusın görmedin sîne be-sîne


Bularun eksügi hod yok Hudâdan

Ne diyem ben ki yeg ola duʻâdan (Mengi 2020: 92-112)

Kaynakça


Mengi, Mine (2020). Mesîhî Dîvânı. Ankara: KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-272452/mesihi-divani.html [Erişim tarihi: 16.06.2022]

Tığlı, Fatih (2020). Türk Edebiyatında Şehrengizler. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


KAPLAN, Yunus. "ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/sehrengiz-der-medh-i-cuvanan-i-edirne-sehrengiz-i-edirne-mesihi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Esat HARMANCI
Görüntüle
2 GÜL-İ SAD-BERG (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Esat HARMANCI
Görüntüle
3 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
4 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
5 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
6 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
7 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
8 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
9 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
10 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
11 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle
12 GÜL Ü NEVRÛZ/NÜZHET-NÂME (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle