- Yazar Biyografisi (TEİS)
Mesîhî, Îsâ - Madde Yazarı: Prof. Dr. Yunus KAPLAN
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:19/06/2022
ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ)
Edirne şehrengiziMesîhî, Îsâ (d. ? - ö. 918/1512)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Mesîhî'nin Edirne şehrinin güzelliklerini ve güzellerini anlatmak üzere kaleme aldığı eser. Mesîhî Dîvânı içerisinde yer alan “Şehrengîz Der-Medh-i Cüvânân-ı Edirne” başlığını taşıyan Edirne Şehrengîzi, 178 beyitlik mesnevi kısmı ve "ihtimâm" başlığı altında yer alan beşer beyitlik iki gazelle birlikte toplam 188 beyitten müteşekkildir. Aruzun "mefâ'îlün mefâ'îlün fe'ûlün" kalıbıyla kaleme alınan metin, “münacat, gece ve gündüz tasviri, şehir tasviri, güzeller tasviri, tetimme” ve 2 gazellik “ihtimâm” bölümlerinden oluşmaktadır.
34 beyitlik münacat bölümünde bir kul olarak acizliğinden, güçsüzlüğünden, günahkârlığından, güzellere karşı zafiyetinden, nefsine düşkünlüğünden, Allah'a karşı vazifelerini yapamayışının verdiği huzursuzluktan dem vuran Mesîhî, sonraki 20 beyitte gece-gündüz tasvirine yer vermiştir. Şair, Edirne'yi tasvir ettiği 17 beyitlik bölümde ise padişahla birlikte Edirne’ye geldiğini söyledikten sonra ayrıntılara girmeden şehrin bağlarından, bahçelerinden, havasından, minarelerinden ve Tunca nehrinden bahsetmiş, sonra şehirdeki güzellerin tavsifine geçmiştir.
Edirne Şehrengîzi’nde toplam 47 güzelin tavsifi yapılmıştır. Bu güzellerden sonuncusu olan Hâcî Bayram dört; Seyyidoğlu Ca'fer, Ebrî, Tuzcuoğlu Mustafâ ve Sârbânoğlu Ni'met üç; diğer güzeller ise ise ikişer beyitle anlatılmıştır. Eserde tavsifi yapılan güzeller sırasıyla şunlardır: Na'lbend oğlu Ahmed, Mahmûd, Ferrâşoğlu Ya'kûb, İgneci Alî, Kız Alî, Sarrâfzâde, Seyyidoğlu Ca'fer, Yeşil Melek Neslî, Semercioğlu, Berber Sîm-Sâ'id, Hürmüz, Halîl, Hayder, Kuyruklu Yılduz, Hızr, Îsâ, Kazzâz Ebrî, Alemşâh, Yûsuf, Abacıoğlu Muhammed, Hâfız Mahmûd, İmâmoğlu Muhammed, Attâr Hasan, Keçeci Safer, Tuzcuoğlu Mustafâ, Kaysarlızâde Alî, Abdî, Vâlâcı Şâdîoğlu, Sârbânoğlu Ni'met, Sâzendezâde Ca'fer, Derzî Alî, Derzî Seydî, Kazzâz Lutfî, Takyacı Mustafâ, Takyacı Hasan, Hammâmcıoğlu Bahşî, Ser-mahfiloğlu Alî, Dilsüzoğlu, Hallâc Hüseyn, Şerbetçioğlu, Pîrî, Kaya Bâlî, Yağcıoğlu Memi Şâh, Serrâc Mîrzâ, Pîr Alî, Benli Alî, Hâcî Bayram.
Mesîhî, güzelleri anlattığı beyitlerin ilkinde onları adlarını ve mesleklerini belirterek tanıtmış; diğer beyitlerde ise şahısların isimleri ve mesleklerinden hareketle çeşitli anlam ilgileri kurarak tavsifleri tamamlamıştır. Tavsifi yapılan güzellerin 12’si mesleğiyle, 16’sı baba adı/lakabı/mesleğiyle, 10’u sadece ismiyle, 9’u ise lakabıyla zikredilmiştir. Esnaftan bu şahısların icra ettikleri meslekler iğnecilik, attarlık, keçecilik, terzilik, kazzazlık, takyacılık, hallaçlık ve sarraçlıktır. Baba meslekleri olarak da sarraflık, sazendelik, nalbantlık, ferraşlık, yağcılık, semercilik, abacılık, imamlık, tuzculuk, valacılık, sarbanlık, hamamcılık ve sermahfillik geçmektedir.
Edirne Şehrengîzi, hem şehrengiz türünün ilk örneği olması hem de sahip olduğu şekil ve muhteva özellikleri itibarıyla bu türün karakteristik özelliklerinin ortaya konulduğu ilk eser olması bakımından önem arz etmektedir. Mesîhî’nin Edirne ve Edirne’nin esnaf güzellerine karşı hissettiği derin muhabbetin tezahürlerinin kendini hissettirdiği Edirne Şehrengîzi, samimi bir eda ve sade bir dille kaleme alınmıştır.
Yurtiçi ve yurtdışındaki birçok kütüphanede nüshaları mevcut olan Edirne Şehr-engîzi, Mesîhî Dîvânı içinde yayımlanmıştır (Mengi 2020: 91-111).
Şairin biyografisi için bk. “Mesîhî, Îsâ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mesihi-isa
Eserden Örnekler
Şehrengîz Der-Medh-i Cüvânân-ı Edirne
İlâhî âciz ü zâr u zebûnam
Giriftâr-ı kemend-i nefs-i dûnam
Senün yolunda tutmaz beni zencîr
Yeder bir kıl takup bu nefs-i şirrîr
Cihânda var mı bir ben denlü gümrâh
Meger sürçem düşem kim diyem Allâh
[…]
Çün ol gün muʻtedil gördi cihânı
Göçüp Şâh itdi tebdîl-i mekânı
Devâm-ı devlet ile bir iki yıl
İdindi Edrine şehrini menzil
Çü ihsânından irmiş idi behre
Sürinürek bile geldüm bu şehre
Aceb şehr ol ki anun bâg u râgı
Virür kişiye cennetden ferâgı
İçinde suları mevzûn u reftâr
Bulutlar başı ucında havâ-dâr
Temâşâ eylesen her bir minâre
Dönüpdür serv-kâmet bir nigâra
Soyınup Tuncaya girer güzeller
Açılur ak gögüsler ince beller
Siyeh futa kuşanur ak dilber
Olur san gice vü gündüz berâber
Futada Hak komış bir sırr-ı gaybı
Ki örter dâmeniyle görse aybı
Su içre bunlara kılsan nigâhı
Görürsin burc-ı âbî içre mâhı
Bulardan vasl uman abdâla benzer
Ki bunlar suya düşmiş bala benzer
Gözün yaşı Meriç olsa nazarda
Ne mümkin biri kol boynuna
Arda Gören bu şehri bu resme kıyâmet
Sanur bununla tokuz oldı cennet
Zihî cennet ki girer her günehkâr
Görür âsî vü âbid anda dîdâr
İçinde var anun bir kaç melekler
Ki mislin görmemiş devr-i felekler
Naʻlbend-oglı Ahmed
Bugün meydân-ı hüsn içre ser-âmed
Güzel dirsen o Naʻlbend-oglı Ahmed
Cemâli kıble-i ashâb olupdur
Dükânı naʻlden mihrâb olupdur
Mahmûd
Biri şol tâlib-i ilm adı Mahmûd
Yüzi mısbâh u zû’dur vasl-ı maksûd
Güzel ezberlemiş kannış kitâbın
İyü tahsîl kılmış şîve bâbın
Ferrâş-oglı Yaʻkûb
Birisi dahı Ferrâş-oglı Yaʻkûb
İşiginde müjem her lahza cârûb
Söz açsam hüsninün bir hissesinden
Uzun olurdı Yûsuf kıssasından
İgneci Alî
Birisi ignecilerden Alîdür
Miyânı sanasın igne telidür
Anun bir ignesini eylemiş cer
Ki İdrîse vire Îsâ Peyâmber
Kız Alî
Birisi Kız Alîdür k’ol semen-ber
Olupdur sükker-i pâlûdeden ter
Şu kim bin cân virüp zevkini sürdi
Bu kızlık da anı ucuz düşürdi
[…]
Tetimme
Bihişt içre kılup her lahza seyrân
Bular denlü melek ararsa Rıdvân
Birinün mislin itmeye temâşâ
Sekiz uçmagı ger tokuz tolaşa
Biriyle itmek isterdüm mahabbet
Yine anunla kılmadum kanâʻat
Dilerdüm egleyem biriyle gönlüm
Kanâʻat itmedi bir ile gönlüm
Olup hercâ’i gönlüm pâre pâre
Yapışdı her birisi bir nigâra
Hudâyâ sen beni iletme sine
Kamusın görmedin sîne be-sîne
Bularun eksügi hod yok Hudâdan
Ne diyem ben ki yeg ola duʻâdan (Mengi 2020: 92-112)
Kaynakça
Mengi, Mine (2020). Mesîhî Dîvânı. Ankara: KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-272452/mesihi-divani.html [Erişim tarihi: 16.06.2022]
Tığlı, Fatih (2020). Türk Edebiyatında Şehrengizler. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Esat HARMANCI |
Görüntüle | ||
2 | GÜL-İ SAD-BERG (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Esat HARMANCI |
Görüntüle | ||
3 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
4 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
5 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
6 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
7 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
8 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
9 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
10 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
11 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle | ||
12 | GÜL Ü NEVRÛZ/NÜZHET-NÂME (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |