ŞEH-NÂME (MAHREMÎ)
manzum tarih
Mahremî, Ahmed (d. ?/? - ö. 942/1535)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mahremî’nin II. Bâyezîd, I. Selîm ve I. Süleymân dönemine dair manzum tarihi. Mesnevi nazım biçiminde mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün vezniyle kaleme alınan eser, üç bölüm/kitap olup 12.280 beyittir. Şeh-nâme’nin birinci bölümü (beyit 1-2263) ayrı bir cilt olup II. Bâyezîd’in sefer ve zaferlerinden söz eder. İkinci bölüm (beyit 2264-8944) Yavuz Sultan Selîm dönemini ve özellikle İran ve Mısır seferlerini, üçüncü bölüm ise Kânûnî'nin ilk iki yılındaki olayları ve Belgrad ile Rodos’un fethini içerir. Birinci kitabın nüshasının başı ve sonu eksik olmakla birlikte Mahremî’nin her bölüm için ayrı ayrı baş ve son yazdığı anlaşılmaktadır. Bundan dolayı Şeh-nâme üç ayrı kitap olarak da düşünülebilir. 

Eserin te’lîf tarihi şimdilik tam olarak tespit edilememekle birlikte Mahremî’nin her bir bölümü sırayla II. Bâyezîd, I. Selîm ve I. Süleymân’a sunmak üzere yazdığı anlaşılmaktadır. Bu durum, Mahremî’nin yazdığı bölümleri padişahlara sunamadığı ya da sunsa bile beklediği karşılığı alamadığı ihtimalini akla getirmektedir. Şeh-nâme’nin bütününde dikkati çeken diğer bir husus ise bir bölümde bulunan beyitin/beyitlerin diğer bölümlerde yer alıyor olmasıdır. Mesela birinci bölümü II. Bâyezîd için kaleme alan Mahremî; ikinci bölümde özellikle bu padişah için yazdığı medhiye ile bazı beyitleri aynen ya da çok az değişiklikle veya bazı bölümleri tamamen ya da bazı beyit atlamalarıyla I. Selîm ve I. Süleymân için yazdığı bölümlerde alıntılamıştır.

Her üç kitapta yer alan konular eserlerdeki sıraya göre şöyledir: 1. kitap: Şehzade Bâyezîd’in vasfı, Amasya’ya gitmesi, II. Bâyezîd’in şehzadelerinin vasfı, Alî Paşa’nın Boğdan’a gazaya gönderilmesi, II. Bâyezîd’in yazı Çöke yaylasında geçirmesi, Gedik Ahmed Paşa’nın (ö. 887/1482) vasfı, II. Bâyezîd’in Boğdan seferi, Alî Paşa’nın Karamanlılarla savaşı, II. Bâyezîd’in Cem’le mücadelesi ve Cem’in Avrupa’ya gitmesi, Mesîh Paşa’nın (ö. 907/1501) sadrazamlıktan azli, Kili kalesinin alınması ve II. Bâyezîd’in Kili ve Akkirman’a gitmesi, II. Mehmed’in Sofya yaylasına ve ava gitmesi, Alaüddevle’yle mücadele, II. Mehmed’in ölümü; 2. kitap: II. Bâyezîd’in vezirlerine tahttan çekileceğini söylemesi, I. Selîm’in tahta geçmesi ve memlekette huzuru sağlaması, Şah İsmâîl’e karşı savaş hazırlıkları, Çaldıran savaşı ve Şah İsmâîl’in yenilmesi, Hoy şehrinden geçerek Tebriz’e gidilmesi, şehrin teslim alınması, tüccar ve sanat erbabının İstanbul’a göçmesi, Gürcülerin İspir’i teslim etmeleri, savaş olmadan Bayburd’un alınması, kışın Amasya’da geçirilmesi, baharın gelmesi, Kemah ve Sivas kalelerinin alınması, Diyarbekir ilinin itaaatinin kabulü, Alaüddevle’nin itaatsizlik etmesi ve öldürülmesi, Şah İsmâîl’in komutanı Nûr Alî ile Bıyıklı Mehmed Paşa’nın (ö. 928/1522) savaşı ve Nûr Alî’nin yenilmesi, Adana ve Tarsus emirinin itaatini bildirmesi, Kapalıçarşı yangını, sultanın Edirne’ye gitmesi, Şah İsmâîl’in sefer hazırlıkları, Mısır’a elçi gönderilmesi, Mısır beylerinin Kansu Gâvrî’ye (ö. 922/1516) savaş için baskı yapmaları ve Kansu Gâvrî’nin savaş kararı alması, bunu duyan I. Selîm’in Memlük topraklarına yönelmesi, Divrigi, Malatya, Sis, Rumkale ve Tarsus kalelerini alması, iki ordunun Haleb’de karşılasması, Kansu Gâvrî’nin yenilmesi ve kaçması ve ölmesi, Haleb’in teslim olması, Mardin kalesinin alınması, I. Selîm’in Şam ve Mısır seferine karar vermesi, Şam’ı savaşsız teslim alması, Mısır’a gitmek üzere çölü geçmesi, Memlükluların Tüman Bay’ı sultan seçmeleri, iki ordunun Ridaniyye’de karşılaşması, Tüman Bay’ın yenilmesi ve kaçması, I. Selîm’in Bulak’a varması, iki ordunun tekrar karşılaşması, Tüman Bay’ın yakalanması ve asılması, I. Selîm’in İskenderiye’yi ziyareti, önce Yûnus’un (ö. 923/1517) sonra Hayr’ın Mısır sultanlığına tayini, Şam sultanlığına Cânberdî’nin (ö. 927/1521) tayini, Ane kalesinin alınması ve İbn Haneş’in öldürülmesi, Celâlî isyanlarının başlaması ve bastırılması, I. Selîm’in dönüşü ve İstanbul ve Edirne’deki yaşamı, I. Selîm’in ölümü; 3. kitap: I. Selîm’in ölümü ve cenaze töreni, I. Süleymân’ın tahta çıkması (926-74/1520-66), ihanet eden Canberdî’nin Ferhâd Paşa (ö. 932/1525) tarafından öldürülmesi, Macaristan seferine çıkılması, Bögürdelen ve Belgrad kalelerinin alınması, Sava nehri geçilerek Serem’e gidilmesi ve Zemin kalesinin alınması, Rodos seferi ve Rodos’un fethi.

Eserin akıcı bir dili vardır. Mahremî’nin anlattığı konulara uygun kelime seçmeye özen gösterdiği dikkat çekmektedir. Fuad Köprülü tarafından Türkî-i Basît'in önde gelen iki temsilcisinden biri sayılan Mahremî’nin bu eserinde kullandığı dil yaşadığı dönemde yazılan aynı tür eserlerle paralellik göstermektedir. Döneminin dil anlayışına göre Türkçe, Arapça ve Farsça kelimeleri birlikte kullanır. Kimi zaman Türkçe arkaik kelime kullandığı görülür. Anlatımını güçlendirmek için edebî sanatlara başvurur. Benzer konudaki eserlerle karşılaştırıldığında eserini tarihçi kimliğiyle değil edebiyatçı kimliği ile yazdığı anlaşılmaktadır. Eserin başta İstanbul olmak üzere Edirne, Amasya, İskenderiye şehirlerini ele aldığı bölümler dikkate değer bilgiler içermektedir. 

Şeh-nâme’nin ikinci kitabı/bölümü üzerine Doktora çalışması yapılmış (Aynur 1993) olup, eser yayına hazırlanmaktadır. 

Şairin biyografisi için bk. “Mahremî, Ahmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mahremi-ahmed 

Eserden Örnekler


Şeh-nâme’den

[…]

İderler gayret-ile cenge âheng

Sürerler sîne-i meydâna Şebreng


Görüp anı serân-ı Rûm-ili

Bisât-ı rezme sürdi at u fîli


Hurûş u cûşı artup her pelengün

Olur bâzârı yine germ cengün


Yine ‘ummân-ı hûna tîg salıp

Dür-i şeh-vâr-ı rûha oldı tâlib


Yine gavvâs oldı ḫâṣ erenler

Semâ‘-ı rezme ol rakkâs erenler


Yel-i her sû çü Elvend ü Demâvend

Sefîd ü surh-ser şatranc mânend


Sürüp nat‘-ı zemîne fîl ü hem at

Diler birbirin ide anda şeh-mât


Vücûd atından ol dem ol arada

Niçe ferzâneler olur piyâde    (Aynur 1993: 284-85)

Kaynakça


Aynur, Hatice (1993). Mahremî ve Şeh-nâmesi I. Kısım Yavuz Sultan Selim Dönemi: İnceleme-Metin-Sözlük-Dizin. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Aynur, Hatice (2003). “Mahremî.” www.ottomanhistorians.com/database/html/Mahremî.htlm

Aynur, Hatice (2015). “Tatavlalı Mahremî’nin Şeh-nâme’sinde Şehirler.” M. Ali Tanyeri’nin Anısına Makaleler. Hzl. Hatice Aynur, Hanife Koncu ve Fatma M. Şen. İstanbul: Ülke Yay. 201-214.

Aynur, Hatice (2018). “Tatavlalı Mahremî’nin (ö. 1535) Şehnâme’sinde Sur Dışı İstanbul’u.” Osmanlı İstanbulu V: V. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri, 19-21 Mayıs 2017, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi. Ed. Feridun M. Emecen, Ali Akyıldız, Emrah Safa Gürkan. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yay. 43-68.

Aynur, Hatice (2020). “Tatavlalı Mahremî’nin (ö. 1535) Şehnâme’sinde Suriçi İstanbul’u”. YILLIK: Annual of İstanbul Studies 2: 175-181.

Atıf Bilgileri


Aynur, Hatice. "ŞEH-NÂME (MAHREMÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/seh-name-mahremi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 ŞÜTÜR-NÂME (MAHREMÎ) Mahremî, Ahmed Prof. Dr. Şener Demirel
Görüntüle
2 MECMA'Ü'L-LETÂYİF (MAHREMÎ) Mahremî, Ahmed Doç. Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
3 TARABÜ'L-MECÂLİS (MAHREMÎ) Mahremî, Ahmed Prof. Dr. Hatice Aynur
Görüntüle
4 DÎVÂNÇE (MAHREMÎ) Mahremî, Ahmed Prof. Dr. Hatice Aynur
Görüntüle
5 BASÎT-NÂME (MAHREMÎ) Mahremî, Ahmed Prof. Dr. Hatice Aynur
Görüntüle
6 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
7 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
8 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
9 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
10 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
11 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
12 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
14 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
15 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle