Kanûnî, II. Selim ve sonrasında III. Murad’ın musahiplerinden olan Şemsî Ahmed Paşa (ö. 988/1580) tarafından yazılan eser Sokollu Mehmed Paşa’nın vefatına kadar (1578) olan İslam ve Osmanlı tarihini kapsar (Kut ve Bayraktar 2003; Akkaya 2020). III. Murad adına telif edilen eserin üç nüshası (Vatikan, Paris ve Viyana) bulunmaktadır.

Şeh-nâme, aruzun mefâʿîlün mefâʿîlün feʿîlün kalıbıyla yazılmış 2416 beyit ve 81 bölümden oluşmaktadır. Asıl mesnevinin dışında eserde ayrıca iki gazel, iki tarih ve bir de murabba bulunmaktadır ve bu manzumeler de farklı vezinlerle yazılmıştır (Kut ve Bayraktar 2003: 57).

Şeh-nâme’de Hulefa-i Râşidîn, Emevî, Abbasî, Sâmânîler, Selçuklular kısaca anlatıldıktan sonra Osmanlı sultanlarına geçilmektedir. Bu kısımda Osman Gazi’den Kanûnî’ye kadar olan bölüm kısaca anlatıldıktan sonra Kanûnî (469-1843. beyitler arası), II. Selim (1905-2108) ve III. Murad dönemi (2019-2398) oldukça detaylı anlatılır. Kanûnî devrinde padişahın bizzat katıldığı Belgrad, Rodos, Mohaç, Viyana, Alman, Irakeyn, Korfo, Buğdan, Budin, Estergon, Tebriz, Nahcivan ve Sigetvar seferleri ile; II. Selim devrinde Kıbrıs’ın fethi, İnebahtı deniz savaşı ve Halkulvâd’ın fethi, III. Murad devrinde ise İran savaşları anlatılmaktadır (Kut ve Bayraktar 2003: 44).

Ahmed Paşa Kânûnî ve II. Selim’in musahipliğini yaptığı için eserinde sultanlara dair anekdotlar da paylaşır. Örneğin, Kanûnî Sultan Süleyman’ın mecliste kendisine şiirler okuttuğunu -özellikle Necâtî Bey Dîvân’ını- (Kut ve Bayraktar 2003: 170) ve II. Selim adına bir divan tertip ettiğini (Kut ve Bayraktar 2003: 245-253) söyler. Şeh-nâme’de eğlence maksadıyla tertip edilen meclisler ile av sahnelerine dair beyitler de bulunmaktadır.

Şeh-nâme iki kez farklı araştırmacılar tarafından tenkitli metin olarak yayınlanmıştır (Kut ve Bayraktar 2003;Akkaya 2020 ).

Yazarın biyografisi için bk. ”Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/semsi-isfendiyarzade-semsi-ahmed