ŞEH-NÂME-İ OSMÂNÎ (HÂLİS)
şiirler
Hâlis, Yûsuf Hâlis Efendi (d. 1220 /1805-06 - ö. 1300/1883)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Yûsuf Hâlis'in Kırım Savaşı'nı (1270/1853 - 1272/1856) ve safhalarını, bu savaş sonunda kazanılan zaferi, vatan sevgisi vb. duyguları dile getirdiği manzum eseri. 32 sayfadan oluşan eser, genel itibariyle zafer-nâme, fetih-nâme, gazâ-nâme türlerinin özelliklerini taşımakta olup Türk savaş edebiyatının örnekleri arasında gösterilebilir. Çeşitli nazım şekilleri ve türlerinde kaleme alınmış 13 manzumeden oluşan Şeh-nâme-i Osmânî'de; askerlere moral verme, fetih ve zaferleri kutlama, vatan kavramının önemini dikkatlere sunma hedeflenmiştir. 

Eser, Türkçe iki beyitlik takriz ve Arapça üç beyitlik kıt'adan oluşan bir mukaddimeyle başlamaktadır.  Bunları askerlerin ağzından yazılmış "fahriyye-i askeriyye" muhtevalı 25 beyitlik bir kaside takip etmektedir. Bu kasidenin ardından şairin askerlere cesaret ve moral verdiğini belirten başlıksız bir müfred yer almaktadır. Eserin dördüncü manzumesi, başlığında "dâstân-ı askerî" ifadesinin geçtiği, "Vatan evlâdları gayret idelim / Arş oğullar ileriye gidelim" mısralarının tekrarlandığı, askerlerin gayretini arttırmayı amaçlayan yirmi bentlik bir muhammestir. Kurban Bayramı'nda yazıldığı söylenen ve başlığında "münâcât" türünde olduğuna işaret edilen beşinci manzume, "meded" redifli 24 beyitlik bir kasidedir. Savaşta düşmana karşı askerlerimizin galip gelmesine yönelik dua, dilek ve yakarışları ihtiva etmektedir. Altıncı manzume,  Kırım Savaşı esnasında Rusların kendi gemilerini batırmak zorunda kalmalarını mizahi bir üslupla anlatan iki beyitlik kıt'adır. Yedinci manzume, düşmanın Sinop'ta Osmanlı donanmasını yakması hadisesinin "intikam"ının alındığını belirten iki beyitlik bir kıt'adır. İki beyitlik bir başka kıt'a olan sekizinci manzumede, müttefiklerin gemilerinin İstanbul'da bulunmasından duyulan memnuniyet ifade edilmektedir. Dokuzuncu manzume, şairin düşmana karşı kahrını ve duyduğu öfkeyi dile getiren, başlığında "şarkı" ibaresi de bulunan, altı bentlik mütekerrir bir murabbadır. Onuncu manzume, Kırım Savaşı'nda Yunanlıların sınır tecavüzüne karşı görevlendirilen Keçecizâde Fuad Paşa'nın övüldüğü, "seyf ü kalem" redifli 22 beyitlik bir kasidedir. "Târîh-i Muhtasar Muhârebe ile Fetih-nâme-i Sivastopol" başlığını taşıyan, 64 bentlik murabba nazım şeklindeki on birinci manzumede Kırım Savaşı'nın nasıl başladığı, Avrupa devletleriyle ittifak, paşaların kahramanlıkları, savaştan çeşitli sahnelerin tasviri, zaferden duyulan sevinç işlenirken manzumenin sonunda zafer için düşürülen tarih de yer almaktadır. On ikinci manzume, "Nusret-nâme" başlıklı olup Osmanlı ve müttefik devletlerin paşalarının başarılarını da konu edinen dokuz bentlik bir murabbadır. Eserin son manzumesi; vatan sevgisini, vatanı ihya etmeyi, vatana feda olmayı işleyen, eski şairlerin şiir anlayışının eleştirisini ihtiva eden 102 beyitlik "vatan" redifli bir kasidedir.

Eserin nerede ve ne zaman basıldığına dair bir kayıt bulunmamakla birlikte 2. sayfasında 1270/1853-54 tarih kaydı ve 21. sayfasında da "sâl-i zafer" ibaresinin delalet ettiği 1271/1855 tarihi vardır. Şeh-nâme-i Osmânî, matbu nüshasından hareketle bir inceleme ile birlikte tam metin olarak yayımlanmıştır (Bozkurt 2019).

Şairin biyografisi için bk. "Hâlis, Yûsuf Hâlis Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halis-yusuf-halis-efendi   

Eserden Örnekler


Dâmâd Hazret-i Şehriyârî Devletli Atûfetli Mehmed Ali Paşa Hazretlerinin Mukaddemâ Ser-askerliği Esnâsında Basdırılıp Neşr Olunan Fahriyye-i Askeriyye’den:

Askeriz cenge fedâdır serimiz

Şâh-ı merdân-ı Hudâ yâverimiz


Erişir bizlere üçler mededi

Hak Muhammed Alî ser-askerimiz

...

Cân verir cenneti satın alırız

Biri gelsin var ise müşterimiz


Cân için eylemeyiz zâtı rezîl

İki âlemde de a'lâ yerimiz

           

Mukaddemâ Tab‘ u Neşr Olunmuş Dâstân-ı Askerîdir’den:

Vatan oğulları gayret idelim

Irz u nâmûsu himâyet idelim

Birbirimize mahabbet idelim

Vatan evlâdları gayret idelim

Arş oğullar ileriye gidelim

 ...

Sıdk ile Hakk’a gönül bağlayalım

Hep nizâm ile işi sağlayalım

Düşmenin ciğerini dâğlayalım

Vatan evlâdları gayret idelim

Arş oğullar ileriye gidelim 


Moskovı hâini berbâd idelim

Eski Osmânlıları yâd idelim

Rûḥ-ı ecdâdımızı şâd idelim

Vatan evlâdları gayret idelim

Arş oğullar ileriye gidelim

         

Muhârebeye Dâ’ir Nazm Olunmuş Eş‘âra Fezleke Olarak Vatan Kasîdesi'nden:

Vatanın sevgisini sevgili mahbûb-ı Hudâ

Kıldı ta'lîm ü beyân hâce-i dânâ-yı vatan

...

Şi'r oldur kim ola nâfi‘-i mülk ü millet

Nutku te’sîr ide şemşîr-veş i‘lâ-yı vatan             (Yûsuf Hâlis yty.: 3, 5, 23, 29).



Kaynakça


Bozkurt, Kenan (2019). "Yüreği Vatan Aşkıyla Atan Bir Şâir: Yûsuf Hâlis Efendi ve Şehnâme-i Osmânî'si. TİDSAD (Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi), 20:134-182.

Kırbıyık, Mehmet (2007). Yûsuf Hâlis-Miftâh-ı Lisân Manzum Fransızca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Beşir Kitabevi.

Yûsuf Hâlis (yty). Şeh-nâme-i Osmânî.

Atıf Bilgileri


KIRBIYIK, MEHMET. "ŞEH-NÂME-İ OSMÂNÎ (HÂLİS)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/seh-name-i-osmani-halis. [Erişim Tarihi: 21 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MİFTÂH-I LİSÂN (HÂLİS) Hâlis, Yûsuf Hâlis Efendi Prof. Dr. MEHMET KIRBIYIK
Görüntüle
2 SULH-NÂME-İ HÂLÎS (HÂLİS) Hâlis, Yûsuf Hâlis Efendi Prof. Dr. MEHMET KIRBIYIK
Görüntüle
3 KIYÂFET-NÂME-İ CEDÎDE (HÂLİS) Hâlis, Yûsuf Hâlis Efendi Prof. Dr. MEHMET KIRBIYIK
Görüntüle
4 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
5 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
6 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
7 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
8 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
9 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
10 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
11 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
12 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
13 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle