Sahhâflar Şeyhi-zâde Esad Efendi’nin Sultan II. Mahmûd’un 1247/1831’de Çanakkale Boğazı ve Edirne’ye yaptığı seyahati anlatan tarihçesi. Eserin adı ebced hesabıyla seyahatin yapıldığı yılı vermektedir.

Eserde anlatılan söz konusu seyahat, 22 Zilhicce 1246/3 Haziran 1831 Cuma günü başlamış; seyahatin ilk durağı Gelibolu olmuştur. Padişah, burada Yazıcıoğlu Mehmed ve Ahmed Bîcân’ın, Bolayır’da Rumeli Fatihi Süleymân Paşa’nın türbelerini ziyaret ettikten sonra maiyetindeki müezzine Kur’an okutmuştur. Burada Enderun ağalarının giydikleri serpuşu “nesl-i nesîl-i âl-i Osmân’a etbâ kisvesi revâ değildir” sözleriyle kaldırtmıştır. Çeşitli ziyaretlerden ve devrin büyüklerini huzuruna kabul ettikten sonra gezinin ikinci durağı olan Sultan Kalesi (Çanakkale)’ne geçmiştir. Burada bir hafta kalan padişah, Kilidülbahr, Kumkale, Seddülbahr kalelerinde incelemelerde bulunarak top atışları yaptırtmıştır. Daha sonra Bozcaada ve oradan da Maydos’a geçmiş; Gelibolu üzerinden Edirne’ye varmıştır. Bu arada geçtiği her yerde Müslim ve gayrimüslim halka ihsanlarda bulunmuş; köprü, cami gibi sosyal tesislerin yıpranan kısımlarının onarımı için emirler vermiştir. Tophane’ye ve Asâkir-i Mansure Kışlası’na giden padişah, Mevlevihane ve Gülşenihane’yi de ziyaret etmeyi ihmal etmemiştir. Edirne’deki son Cuma namazını Şerefeli Camii’nde kıldıktan sonra Sazlıdere, Havza, Babaeski, Lüleburgaz, Karışdıran, Çorlu, Silivri ve Ayastefanos üzerinden 24 Muharrem 1247/5 Temmuz 1831’de İstanbul’a dönmüştür. Böylelikle seyahat toplam 33 gün sürmüştür. Bu geziler sırasında padişahın yeni kıyafetiyle halkın karşısına çıkması ve cuma namazlarına katılması, yaptığı kıyafet inkılabıyla halka örnek olmaya çalıştığının göstergesidir (Erdem 2011: XXIX).

Eserde sanatlı bir dil kullanılmış, cümleler uzun tutulmuş; Arapça ve Farsça beyit, mısra ve kasidelere çokça yer verilmiştir.

Esad Efendi’nin ricası üzerine kardeşinin oğlu Ahmed Nazîf, seyahat notlarını tutmuştur. Bu notlar sonradan yazar tarafından düzenlenerek yazıya geçirilmiştir. Esad Efendi tarafından kaleme alınan bu 3+41 varaklık müellif hattı nüsha İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi 157 numarada kayıtlıdır. Eserin Mehmed Besîm tarafından 11 Receb 1247/16 Aralık 1831’de temize çekilen nüshası ise İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi T. 5080’de bulunmaktadır. Sefernâme-i Hayr’ın ayrıca Berlin Devlet Kütüphanesi Ms. or. oct. 2439’da 46 varaktan müteşekkil bir nüshası daha mevcuttur.

Sefernâme-i Hayr’a, Ahmed Nazîf Efendi tarafından yapılmış Arapça bir tercüme de bulunmaktadır (Süleymaniye Ktp., Pertev Paşa, 472M02). Eser üzerine bir yüksek lisans çalışması yapılmıştır (Erdem 2011).

Yazarın biyografisi için bk. “Es’ad, Sahhâflar Şeyhi-zâde Es’ad Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/esad-sahhaflar-seyhizade-esad-efendi