Bursalı Lâmi’î Çelebi’nin (ö.1532) İranlı şair Molla Câmî (ö.1492)'den çevirdiği, Yunan kaynaklı alegorik mesnevi. Lâmi’î, eserinin adını “sebeb-i tahrir”de Salâmân u Absâl olarak zikreder. Eser mesnevî nazım şekliyle ve aruzun “fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün” kalıbıyla yazılmış, 1903 beyitlik alegorik bir aşk hikâyesidir. Bölüm başlıkları mensur olup bu başlıkların çok sayıda ve uzun cümlelerden müteşekkil olması dikkat çekicidir. Mesnevîde Lami’î'nin farklı nazım biçimlerinde ilave ettiği şiirler de vardır. Bunların beş tanesi gazel, biri murabba,  biri de kaside nazım şekliyle yazılmış bir mersiyedir. Lâmi'î'nin bu mesneviyi hangi tarihte yazdığına dair tezkirelerde herhangi bir malûmat yoktur. Ancak, eserle ilgili bazı ipuçlarını değerlendirerek Lâmi’î’nin eserini gençlik dönemlerinde yazdığı tahmin edilmektedir (Uludağ 2013: 62-63).

Eserin giriş bölümünde mesnevî nazım şekliyle yazılmış tevhîd, münacat, naat ve Sultan I. Selim (ö.1520) vasfında 44 beyitlik methiye bölümleri yer almaktadır. Methiyeden sonra “Sebeb-i Tahrir” başlığı altında şair kendi kendisiyle hasbihale başlar. Fakr u zaruret içindeyken ansızın Câmî’den bir kadeh sunulduğunu, Salâmân u Absâl’ı Câmî’den tercüme ederek, bu kıymetli eserine Türk elbisesi giydirdiğini ifade eder. Lâmi‘î, bu hikâyeyi Câmî’den çok önce İbn-i Sinâ (ö.1037)’nın zikrettiğini ve konuyla ilgili değişik hikâyeleri “İşârât” isimli eserinde bir araya topladığından bahsederek hikâyenin menşeine ve içeriğine değinir. Daha sonra kemal sahiplerinin bu konuda kalem oynattıklarından ancak eserin değerini bilmediklerinden, esere gereken ihtimamın gösterilmediğinden yakınarak, eseri yeni baştan ele aldığını ve açık bir üslupla işlediğini söyler.

Salâmân u Absâl’ın özeti şöyledir: Çok eski zamanlarda Yunan ülkesinde bir padişah, danışmanı olan Hakîm’in derin bilgisiyle kadın olmaksızın sihir yoluyla bir erkek çocuk sahibi olur. Çocuğa “Salâmân” adı verilir ve “Absâl” isminde16 yaşında çok güzel bir kız ona sütanne tutulur. Çocuğu ihtimamla büyüten Absâl ona âşık olur. Salâmân ergenlik çağına gelince Absâl bütün cinsî cazibesiyle onu kendisine bağlar. Padişah onları ayırmak istese de muvaffak olamaz. Absâl'ı çok seven Salâmân, ondan vazgeçmez ve birlikte kaçarak Hürrem adasına gelirler. Padişah cihanı gösteren sihirli aynası sayesinde onları bulur ve sihir kuvvetiyle Salâmân'ın erkekliğini alarak Absâl'a yaklaşmasına mani olur. Bu durumun babasının himmetiyle olduğunu anlayan Salâmân pişman olarak memleketine döner. Padişah mülkünü Salâmân’a bırakacağını, ama bunun için Absâl’dan ayrılması gerektiğini söyler. Salâmân bunu kabul etmez ve sevdiğiyle beraber tekrar kaçıp, kendilerini ateşe atarak intihara kalkışırlar. Absâl ölür, Salâmân ise babasının sihri sayesinde kurtulur. Absâl'ın ölmesiyle çılgına dönen Salâmân'a Hakîm, ebedî güzelliğin timsali olan Zühre’yi gösterir. Salâman Zühre’ye aşık olarak şehevî aşktan kurtulur. Padişah da tacını ve tahtını oğluna bırakır.

Eserin son bölümünde bu hikâyede anlatılanlardan ne kastedildiği açıklanır. Eserdeki sembollerle ilgili yazar tarafından yapılan açıklama şu şekildedir: Eserin görünüşte bir kıssa olduğu ancak içinin hikmetle dolu olduğu vurgulanır. Hikâye, ruhun (mânâ) vücût (madde) egemenliğinden nasıl kurtulacağını tasavvufî niteliklerle anlatmaktadır. Padişah (akl-ı evvel), Hakîm (feyz-i bâlâ), Salâmân (rûh), Absâl (beden), Zühre (ilahî ve ebedî güzellik), ateş (riyâzet) vb. alegorik unsurlar ilahî aşk uğruna çekilen ıstırabı dile getirmek için kullanılan birer araçtır.

Türk edebiyatında Salâmân u Absâl mesnevisini Camî’den tercüme yoluyla ele alan tek şair Lâmi’î'dir.  Lâmi’î, şiir haline getirilmiş küçük ahlâkî-didaktik manzumelerle eseri zenginleştirmiş ve sıradan bir çeviri olmaktan uzaklaştırmıştır. Salâmân u Absâl üzerine tespit edilebilen üç yazma nüshasının (İstanbul Üniversitesi Ktp. Ty. Nr. 3088; Ankara Milli Ktp., A 736/1, İngiltere Manchester Ms.77) karşılaştırılmasıyla bir doktora tezi (Uludağ 1997) hazırlanmış, tez daha sonra kitap olarak neşredilmiştir (Uludağ 2013).

Şairin biyografisi için bk. “Lâmi’î Çelebi, Mahmûd b. Osmân”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http:// http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lamii-celebi-mahmud-osman.