ŞÂHİD-İ MA'NÂ (VÜCÛDÎ)
didaktik mesnevi
Vücûdî, Mehmed (d. ?/? - ö. 1021/1612)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Vücudî Mehmed Efendinin didaktik mesnevisi. Elimizde iki yazma nüshası mevcuttur. Eserde besmele, tevhid, münacat, naat, medh-i çihâryâr-ı güzîn’den sonra sebeb-i telif ve Yanık Kalesi’nde olan muharebe anlatılır. Buna göre Yanık Kalesi alınınca Budin’e gidilmiş ve bu eser kaleme alınmıştır.
Eserde, Budin şehrinin vasfından sonra asıl konuya girilmiştir. Konunun küçük alt başlıklarla işlendiği metinde aşk hevesine düşen gönül söz konusu edilmiş, zaman zaman ona nasihatler verilmiş; dünya hevesine düşmenin, makam ve mevkiye heves etmenin yanlışlığı üzerinde durulmuştur. Gençlik ve ihtiyarlık zamanları dile getirilmiş yer yer mevize başlıklarıyla gönle yol gösterilmiştir. Bundan sonra insanın dünyaya geliş amacı ele alınmıştır. Bu amaç dışına çıkanlar için uyarılar yapılmıştır. Ruhun bedene gelişini beyan başlığı altında izahat yapılmış; insanın asıl vatanının Allah’ın yanı olduğunun altı çizilmiştir. İnsanın dünyaya geliş amacı insanın delili ile Hakk’ı bulması içindir. İnsanın âleme, ata, kendisine, madenlere, göklere, kuşlara, zemine ibretle bakması istenir ve her bölümün arkasından nasihat tarzında bir özetleme yapılır. Anasır-ı erbaa, sema, ney sesi, def, çeng, âlât-ı edvârın anlatımı; temiz aşkın hakikati vs. konu edilir. Eserden müessire ulaşmanın gereklerinden birinin koku olduğu vurgulanarak; gül, şebboy, menekşe, nergis, sünbül, karanfil, misk, anber-i ham, ûd, aselbân, gâliye anlatılır. Arkasından “Zaikanın ruha etkisi” başlığı altında; şeker, ney-şeker, asel, süt, hurma, engûr, enar, elma, armut, narenc, şeftali, incir, karpuz, kavun, buğday ve zeytin söz konusu edilir. Ruha gıda için de örtü anlatılır. Eserde, bir başlıkla ruhun bedene gelişinin ikinci sebebi dile getirilir. Burada cennet bağının vasfı, Kevser ırmağı, huriler ele alınır. Ruh bedene dâhil olup hevaya tabi olunca insanın hayvaniyet mertebesinde kaldığı; hevanın etkisinden kurtulunca da asli vatanı olan huzur-ı Hakk’a vasıl olduğu bildirilir. Eser hâtimetü’l-kitâb başlığıyla sona erer. Bu kısımda ifade edildiğine göre eser, Mahzen-i Esrâr’dan, Gülşen-i Envâr’dan alınma değildir; kimsenin bostanından hırsızlanmamıştır. Onun içi cevher ile doludur. Şair, kitabı okuyanların kendisi için Fatiha okumalarını ister ve Vücûdî’yi hayırla yad etmelerini bekleyerek eserini bitirir. Eserin tamamı 2516 beyittir (Aydemir 2007a: 63-64; Aydemir 2007b: XXXVI-XXXVII; Aydemir 2017: 17-18).
Şâhid-i Ma’nâ, Asuman Bakışkan tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanmaya başlamışsa da tamamlanamamıştır. Bakışkan’ın da dâhil olduğu bir gurupla eserin bulunabilen iki nüshası üzerinden tenkitli metin çalışması devam etmektedir..
Şairin biyografisi için bk. "Vücûdî, Mehmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vucudi-mehmed 



Eserden Örnekler



Sebeb-i Te’lîf-i Kitâbı ve Kal’a-i Yanuk Üzerinde Vâki’ Olan Muhârebe-i Bî-Hisâbı Beyân İder

 

Bir gice kim Husrev-i çarh-ı berîn                      

Meh gibi Şebdîz-şebe saldı zîn

 

Bağladı yanında alaylar nücûm

Eylediler biri birine hücûm

 

Oldı o sahrâda èacâyib kırân

Düşdi yire niçe ser-i serverân

 

Kelleler idi dökilen bî-hisâb

Halk-ı cihân sandılar anı şihâb

 

Kavs-i kazâdan atılup tîrler

Sındı niçe nîze vü şemşîrler

 

Yıldızı düşdi niçe serverlerüñ

Olmadı nef’i zırıh u miğferüñ  (ŞM. 398-403).



Tetimme-i Kelâm-ı Sâbık

Kalmadı çün seyre sülûke mecâl

Oldı dile gülşen-i ma’nî mecâl                                 

 

Buldum anuñ berg-i gülin râygân

Anı kitâb içine kodum hemân

 

Sünbülini satr-ı kitâb eyledüm

Güllerini fasl-ı hitâb eyledüm

 

Oldı çemenzârı çü hatt u hurûf

Âb-ı revânına ideler zurûf

 

Murg-ı dilüñ oldı bu eglencesi

Bülbül-i bâğa nite kim goncesi

 

Oldı bu da ma’nîde bir Gülsitân

Bûy-ı ma’ârifle güli dilsitân

 

Belki bu bir Mahzen-i Esrâr’dur

Her varakı Gülşen-i Envâr’dur (ŞM. 674-80).


Matla’-ı Kelâm-ı Sa’âdet-encâm vü Hitâb-ı Bâ-’İtâb Be-Dil-i Şeydâ-yı Nâ-kâm

Ey dil-i şûrîde vü şeydâ seni

Pend ile bend idemedüm vâ beni

 

Virmişidüm niçedür nush u pend

Gûşuña asmaduñ olup hûş-mend

 

Niceye yâ bu hevâ vü heves

Girmedi mi gûşuña bang-ı ceres

 

Kâfile-sâlâr-ı ‘ömr gitdi âh

Yolı bitürdüñ meded olduñ tebâh  (ŞM. 729-732).



Kaynakça


Aydemir, Yaşar (2007a). “Larendeli Vücudî ve Gazelleri”. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi (Abdulkerim Abdulkadiroğlu Özel Sayısı): 63-66.

Aydemir, Yaşar (hzl.)(2007b). Vücudî Hayâl u Yâr. Ankara: Birleşik kitabevi.

Aydemir, Yaşar (hzl.)(2017). Vücudî, Hayâl u Yâr. Ankara: KTB

Atıf Bilgileri


Aydemir, Yaşar. "ŞÂHİD-İ MA'NÂ (VÜCÛDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/sahid-i-mana-vucudi. [Erişim Tarihi: 25 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 HAYÂL U YÂR (VÜCÛDÎ) Vücûdî, Mehmed Prof. Dr. Yaşar Aydemir
Görüntüle
2 MİR'ÂTÜ'Z-ZAMÂN FÎ TÂRİHİ'L-A'YÂN TERCÜMESİ (VÜCÛDÎ) Vücûdî, Mehmed Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
3 FEVÂYİHÜ'S-SÜLÛK FÎ NESÂYİHÜ'L-MÜLÛK/ TERCÜME-İ NASÂYİHÜ'L-MÜLÛK (VÜCÛDÎ) Vücûdî, Mehmed Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
4 GAZAVÂT-NÂME/GAZAVÂT-I ÖZDEMİROĞLU OSMAN PAŞA/ RİSÂLE-İ GAZÂ/ GAZAVÂT-I MUSTAFA PAŞA (VÜCÛDÎ) Vücûdî, Mehmed Dr. Kadriye Hocaoğlu Alagöz
Görüntüle
5 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
6 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
7 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
8 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
9 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
10 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
11 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
12 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
14 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle