- Yazar Biyografisi (TEİS)
? - Madde Yazarı: Dr. Kenan Azılı
- Eser Yazılış Tarihi:10. yüzyıl (?)
- Yazıldığı Saha:Eski Uygur
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Uygur
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:24/04/2022
SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA ŞERHİ
sûtra, mahâyâna, budizm?
ISBN: 978-9944-237-87-1
Budizm'in Mahâyâna mezhebine ait Eski Uygurca önemli sûtralardan biri.
Saddharmapundarîka Sûtra adını taşıyan eser, daha çok Lotus Sûtra olarak bilinmektedir. Eserin adı “gerçek dharmanın lotusu” anlamına gelir, Eser, insanları gerçek öğreti ve kurtuluş yoluna ulaştırmayı amaçlamayan Buda’nın vaazlarını içermektedir. Asya Budizmi’nde (Bilhassa Çin ve modern Japon Budizmi’nde) önemli bir yeri olan bu eserin, en yaygın kaynağı bir Çince çeviriye dayanmaktadır. Çeviri, 28 bölüm hâlinde Kumārajiva adlı bir kişi tarafından Milattan sonra 4. yüzyılda Mino fa lian hua jing adı ile hazırlanmıştır (Elverskog 1997: 59). Daha sonra 600 yılında bir çeviri daha yapılmıştır (Tekin, 1960: 4).
Saddharmapundarîka Sûtra’ya ait olduğu düşünülen birçok Eski Uygurca yazma bulunmaktadır. Bu yazmalar Vap hua ki atlıg nom çeçeki sudur (=Lotus Sûtra) adı ile tercüme edilmiştir. Bunlardan bir kısmı, sûtranın belirli bölümlerine karşılık gelen ve Kuanşi İm Pusar adıyla bilinen meşhur Uygurca eserdir. Eserin tam olarak ne zaman Uygurcaya tercüme edildiği konusu net değildir. Elverskog’a göre, Mahâyâna metninin Uygurca çevirisi 10. yüzyılda Çincenin Soğdca çevirisinden yapılmış olabilir. Ancak metindeki bazı isim ve kelimeler Soğdca kökenli olmasına rağmen, metnin Soğdca versiyonu bulunamamıştır. Bu sebeple metnin kaynağını belirlemek güçtür (1997: 59). Tekin, Sanskritçe aslının Çince nüshadan önce (266’dan önce) olması gerektiğini belirtmekte ve nüshalardaki Uygur yazısı dikkate alındığında Uygurca metinlerin Moğol devrinden (13. yy.) sonra olamayacağını dile getirmektedir (Tekin 1960: 4). Ağca ise, yazma ve fragmanların dillik özelliklerine göre 9. yüzyılın sonu ile 10. yüzyılın başlarında yazılmış olduklarını ifade eder (2021: 413).
Turfan, Dunhuang ve Yarhoto’da bulunan sûtraya ait Eski Uygurca metinler, Turfansammlung başta olmak üzere British Library, Institut Vostokovedenija’da kayıtlıdır. St. Petersburg’da metnin en eksiksiz yazması bulunmaktadır. Bu metin 22 satırdan oluşmakta ve Sanskritçe versiyonunun 24. bölümüne karşılık gelen bağımsız Avalokitesvara Sûtra olarak bilinen Çince çevirinin 25. bölümüne karşılık gelmektedir. Yazma ilk kez Radloff (1911) tarafından neşredilmiş, daha sonra Tekin (1960) aynı nüshayı Berlin’deki nüsha ile karşılaştırarak yeniden neşretmiştir. 1910 yılında Müller (1910) Yarhoto’daki iki parçayı, Hamilton (1986) British Library’deki bir metni ve Oda (1996) diğer bir parçayı yayımlamışlardır. Elverskog’un aktardığına göre, Saddharmapundarîka Sûtra’ya ait olduğu düşünülen başka Uygurca parçalar da vardır. Bu parçaların varlığı da sûtranın tamamının Uygurcaya çevrildiğinin önemli bir göstergesidir (1997: 59). Bu parçalardan biri Haneda (1915) tarafından; sûtranın içindeki bir şiir de Hazai (1970) tarafından yayımlanmıştır. Turfansammlung’da bulunan iki parça ise Maue ve Röhrborn (1980) ve Zieme (1989) tarafından neşredilmiştir. Son olarak Soğd harfli dört küçük parçayı Fedakâr (1994) literatüre kazandırmıştır. Bu çalışmalar sonucunda, Saddharmapundarîka Sûtra’nın Uygurcaya yapılan tercümeleri tamamlansa da sûtranın Uygurca yazılmış bütün parçaları henüz bir araya getirilmemiştir.
Eserden Örnekler
takı yime bu üç miŋ ulug miŋ yir suvda sansız tümen yagı yavlak kuvrap ol kalın yagı yavlak ara kalın satıgçılar yolayu ertgeli sakınsar korkunçlug busuşlug erser yana ol biş yüz satıgçılarda bir bilür er sartbav satıgçılar ulugı ol kalın satıgçılarıg başlap yolçısı yirçisi bolup ertingü öküş agı barım agır yükler birle ol yagılar ara uduzup iltgeli sakınsar ertingü alp erür.. birük ol sartbav satıglar ulugı.. ol kalın satıgçılarka inçe tip tiser sizler kamag korkmaŋlar arıg süzük kirtgünç köŋülin kuanşi im pusar atın ataŋlar.. ol bodisvt sizlerke korkunçsuz buşı birgey sizler kamagun atamışka bu kalın yagı yavlakta ozgay sizler tip tiser.. ol kamag satıgçılar eşidip tüzü bir ünin namo kuanşi im pusar tip atamışta ol kamag satıgçılar ol kalın erüş yagı yavlakta ozar kurtulurlar..
Ve yine bu sayısız memleketlerde sayısız yol kesiciler toplansa ve bu bir sürü yol kesici arasından, birçok satıcı yola çıkıp geçmeyi düşünseler; korkup sıkıntıya düşseler; yine bu beş yüz satıcıdan bir bilgili kişi, (bir) kervanbaşı, satıcıların büyüğü, bu birçok satıcıyı, başlarında, (onların) kılavuzu olarak bir çok mal mülk (ve) ağır yükler ile bu yol kesiciler arasından geçirip götürmeyi düşünse, bu çok güç olur. Fakat bu kervanbaşı (yani) satıcıların büyüğü, bu kalabalık satıcılara şöyle dese: “Siz, hiçbiriniz korkmayın! Temiz, duru, imanlı gönül ile Kuanşi İm Pusar adını anınız. Bu bodhisattva size korkusuz kurtuluş verecektir. Siz hepiniz (adını) andığınız için bu kalabalık yol kesicilerinden den kurtulursunuz! diye söylese, o bütün satıcılar (bu sözleri) işitip hepsi bir ağızdan: “Kuanşi İm Pusar’a saygı!” diye seslendiklerinde bu bütün satıcılar o kalabalık yol kesicilerinden geçer kurtulurlar (Tekin 1960: 11-20).
Kaynakça
Elverskog, Johan (1997). Uygur Buddhist Literature, Silk Road Studies I. Turnhout: Brepols.
Fedakâr, Durdu (1994). “Das Alttürkische in sogdischer Schrift Textmaterial und Orthographie.”. UAJb Neue Folge, 13: 133-157.
Hamilton, James (1986). Manuscrits ouigours du IX-X siècle de Touen-Houang. Paris: Peeters.
Haneda, Toru 1958). “Fragment of the Samantamukha Chapter of the Uygur Saddharma pundarika Sutra”. [Haneda hakushi shigaku ronbunshu]. Kyoto: 143-147.
Hazai, György (1970). “Ein buddhistisches Gedicht aus der Berliner Turfan-Sammlung”. AOH, 23: 1-21.
Maue, Dieter ve Klaus Röhrborn (1980). "Zur alttürkischen Version des Saddharmapundarika-Sutra”. CAJ, 24: 251-273.
Müller, F.W.K (1910). Uigurica II. APAW: 14-20.
Oda, Juten (1996). “A Fragment of the Uighur Avalokitesvara-Sutra with Notes”. Turfan, Khotan und Dunhuang. Editörler: R.E. Emmerick, Werner Sundermann, Ingrid Wamke and Peter Zieme. Berlin: Akademie Verlag: 229-242
Radloff, Wilhelm (1911). Kuan-ši-im Pusar. Eine türkische Übersetzung des XXV. Kapitels der chinesischen Ausgabe des Saddharma-pundarika. Bibliotheca Buddhica 14. St. Petersburg.
Tekin, Şinasi (1960). Uygurca Metinler 1. Kuansi im pusar (Ses İşiten İlah). Vap hua ki atlıg nom çeçeki sudur (Saddharmapundarika-sutra). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları Araştırmalar Serisi.
Zieme, Peter (1989). “Zwei neue alttürkische Saddharmapundarika-Fragmente.”. AoF, 16/2: 370-379.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | NÎLAKANTHAKA SÛTRA | Şingko Şeli Tutung | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
2 | ALTUN YARUK | Şıñko Şeli Tutuñ | Prof. Dr. Ceval Kaya |
Görüntüle | ||
3 | SEKİZ YÜKMEK YARUK / Fo shuo tian di ba yang shen zhou jing | ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG | Hüseyin Yıldız |
Görüntüle | ||
4 | XUANZANG BİYOGRAFİSİ | ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG | Dr. Öğr. Üyesi Hakan Aydemir |
Görüntüle | ||
5 | SAMANTABHADRACARYÂPRANİDHÂNA | Kalım Keyşi | Diğer Tuğçe COŞKUN SEBER |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN (ŞÎRÎN) | Şîrîn, Şîrîn-i Dehlevî, Şîrîn-i Gûr, Radıyye Begüm, Raziye Begüm | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle |