Yûsuf Şükrî'nin tevhîdin anlamı, çeşitleri, sırları, hakikati; nübüvvet, nübüvvetin mertebeleri, ilim gibi konuları açıkladığı eseri. Müellif eserini 1279 yılı Ramazan ayının ilk on gününün sonlarında yazdığını ve Rumûzu't-Tevhîd olarak isimlendirdiğini belirtmektedir. Eser, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü'nde 2762 demirbaş numarası ile kayıtlı olup Urfevî Hacı Halil Zârî Efendi'nin matbaasında 17 Recep 1286/ 23 Ekim 1869 yılında İstanbul'da basılmıştır. Eserin Mısır Milli Kütüphanesi Mecâmiu Türkî Tal'at'ta (No: 64, vr. 134-158) yazma bir nüshası bulunduğu belirtilse de ilgili nüshaya ulaşılamamıştır (Ceyhan vd. 2016: 10). Eserde konuların açıklanmasında ayet ve hadislerden faydalanılmıştır.

Matbu olan eserde konuya başlanılmadan önce fihrist ve müellifin memleketi olan Harput'a ilişkin yazdığı şiirler yer almaktadır. Mensur olarak kaleme alınan eser (Giriş ve sondaki manzum kısımlar hariç) klasik tertibe uygun olarak hamdele ve salvele ile başlamaktadır. Yûsuf Şükrî, tevhîdin anlamı, çeşitleri ve mertebelerine değinmiş; zikrin en üst mertebesinin "La ilahe illallâh" olduğunu ifade etmiştir. Yûsuf Şükrî'ye göre tevhîd; tevhîd-i hakîkî ve tevhîd-i resmî olmak üzere ikidir. Tevhîd-i hakîkîye denk bir şey bulunmaz ve kâinatta ona eşit bir nesne yoktur. Tevhîd-i resmînin ise böyle bir hususiyeti bulunmamaktadır. Tevhîd-i resmî bir kâğıda yazılarak konsa ve mizanda tartılsa bütün amellerden daha ağır gelecektir.

Kelime-i Tevhîd'in sırasıyla tevhîd-i efâl, tevhîd-i sıfat ve tevhîd-i zât mertebeleri bulunmaktadır. Tevhîd-i efâl, her fiilin fâilinin Allah olduğunu bilmek; tevhîd-i sıfat hayat, irade, kudret, semi, basar ve kelam gibi sıfatların Hakk'ın aksi ve onun tecellisi olduğunu müşahede etmektir. Tevhîd-i zât, Allah'ın birliğine ve zâtına işaret etmektedir. Kainattaki her şey Allah'ın varlığının tecellisidir ve bu mertebeye ulaşan kişi her yerde ve şeyde Hakk'ın Zâtı'na mazhar olur. Bu makamda Allah'ın birliği “Lâ mevcûde illallâh” ile dile getirilmektedir.

Kelime-i Tevhîd'in harflerinde, kelime sayılarında birtakım remiz ve işaretler bulunduğu; ondaki harflerin sıralamasında bile hikmetlerin var olduğu dile getirilerek bunlara çeşitli anlamlar yüklenmiştir. Bütün harflerin aslı, elif harfinden oluşmuştur. Kelime-i Tevhîd, on iki harften müteşekkildir. Bu harflerin her biri usûl-i isnâ aşereden bir asla delalet etmektedir. Her asıl da bin ism-i ilahiyyeye işaret eder. Bundan dolayı tevhîd on iki bin mertebe olur. Kelime-i Tevhîd zikri ile çeşitli manevi makamlar kat edilir. Kelime-i tevhîdin yedi kelime olması, cehennemin yedi kapısı olduğuna ve her kelimenin cehennemin bir kapısına set teşkil ettiği şeklinde yorumlanmıştır. Daha sonra Kelime-i Tevhîd'in "Muhammedun Resulullâh" kısmına dair açıklamalara değinilen eserde, Allah ve Muhammed isimlerinin bir arada kullanılmasının hikmetine, peygamberin kavminin yöneticisi olduğuna, Hz. Muhammed'e isim verilişine, peygamberlerin soyunun takvaya dayalı olduğuna, risaletin/nübüvvetin dört mertebesi (şeriat, tarikat, marifet ve hakikat) bulunduğuna, ehl-i keşfin hakîkat ve şerîat olmak üzere iki nuru bulunduğuna, "levlake levlâk" rivayetine ve ilmin üç mertebesine (ilme'l-yakîn, ayne'l-yakîn ve hakke'l-yakîn) ilişkin bilgilere yer verilmiştir.

Eser üzerine Kenan Şeker yüksek lisans semineri hazırlamış (2006), Veysel Akkaya eseri merkeze alarak Kelime-i Tevhîd'in tasavvufi yorumuna dair bir bildiri sunmuştur (2015). Ayrıca İbrahim Saylan'ın (2018), Yûsuf Şükrî'nin eserlerinde yer alan hadisleri değerlendirdiği yüksek lisans tezi bulunmaktadır.

Müellifin biyografisi için bk. “Şükrî, Yûsuf Şükrî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sukri-yusuf-sukri