Abdurrahman Sâmî Paşa’nın itikad, ahlak ve tasavvuf içerikli eseri. Eserde maddi ve manevi âlemin özellikleri, insanın maddi ve manevi özellikleri, nefis/ruh, akıl, Allah’ın birliği, hükemanın itikadları, nübüvvet, rüya, şeriat ve hilafet gibi konular ele alınır. Konular itikadi bakımdan akli ve nakli delillerle ve yer yer tasavvufi ve ahlaki bakış açısıyla değerlendirilir. Farklı fikirler arasında muhakemeler yapılır. İslam itikadına muhalif olan görüşlere karşı deliller sunularak bunların geçersizliği dile getirilir. Konular layiha ve lahika başlıklı bölümlerle detaylandırılır. Çoğunluğu Farsça manzum parçalardan faydalanılmak suretiyle hem konunun açılım sahası renklendirilerek genişletilir hem de metnin sanat yönü pekiştirilir.

Eserde ağdalı bir dil kullanılmıştır. Seci, aliterasyon ve söz sanatlarına sıklıkla başvurulduğu görülür. Eserin Sultan Abdulaziz’e takdim edilmek üzere gönderildiği yazarın İnşâ-yı Sâmî adlı eserindeki iki yazıdan anlaşılmaktadır (1290: 5-7). Eser, iki defa basılmıştır. İlk baskısı 1287/1870-71 tarihinde İstanbul’da yapılmış olup 128 sayfadır. İkinci baskısı ise Abdullatif Efendi tarafından yapılan Arapça tercümesi ile birlikte 1312/1894-95 tarihinde Trablusşam’da 169 sayfa olarak yapılmıştır. Bu baskıda eserin metninin bulunduğu her bir sayfa iki sütun hâlinde düzenlenmiş olup ilk sütunda metnin aslı, diğerinde tercümesi yer alır. Ayrıca ilk baskıya ek olarak mütercimin Arapça mukaddime ve son kısımda Paşa’yı tanıtan yazısı ve ardından bu baskıya takriz mahiyetinde biri mensur, diğerleri manzum olmak üzere beş adet metin bulunur.

Şairin biyografisi için bk. “Sâmî, Abdurrahmân Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sami-abdurrahman-pasa