Sun'ullah Gaybî'nin tarikatın temel kaidelerinin anlatan mensur eseri.  1661 yılında yazılmıştır. Bilal Kemikli eserin bazı kütüphane ve bazı müstensihlerin kayıtlarında Risâle-i Rûhu’l- Hakîka şeklinde yazıldığını ifade etmektedir (1998: 47). Sun’ullah Gaybî’nin tasavvufa, Bayrami-Melamiliğe ilişkin görüşleri yaşadığı dönemde doğru ve tam bir şekilde anlaşılamamış; ortaya çıkan yanlış ithamları düzeltmek için Ruhu’l- Hakîka’yı yazmıştır. Abdurrahman Doğan, müellifin şeyh-mürid münasebetini aşırı ifadelerle dile getirmesinin yanlış ithamların sebeplerinden biri olarak görmektedir (1997: 30). Müellifin eseri yazma amaçlarından diğeri kendisini takip edenlere tarikatın prensiplerini ve fikri temellerini açıklamaktır.

Eserde hakikate en kolay biçimde tasavvuf yoluyla nasıl ulaşılacağı konu edilmektedir. Gaybî kendi tarikatının usûl ve erkânı çerçevesiyle eseri kaleme almış; konuyu ve eleştirileri açıklamak için ayet ve hadisleri kaynak olarak kullanmıştır. Ruhu’l-Hakîka’da konuyu özetlediğini söyleyen Gaybî, konunun derinlemesine incelenmesi ve anlaşılması için İbnü’l- Arâbî’nin Kavlu’s- Sedîd eş-Şeyh ve’l-Mürîd isimli eserinin okunmasını tavsiye etmektedir (Kemikli 1998: 48).

Gaybî, bu eserinde tasavvufi muhabbet ve zikir konularındaki görüşlerini de ifade etmektedir. Muhabbetle başlayan tasavvufun marifetle devam ettiğine; amellerin ancak canlılara ve Allah’a sevgi beslenmesiyle anlamlı ve faydalı olacağına değinmektedir. İçerisinde yer aldığı tarikatın asıl çatısını muhabbetin oluşturduğu sohbeti âyin, marifeti ise neticesi olduğunu söylemektedir (Gaybî 17a). Ergin Ögcem’e göre eserde zikir yapmanın bu sevgiyi besleyici olduğu anlatılmaya çalışılmakta; buna da sayı ölçütüyle değil manaya yoğunlaşmayla elde edilebileceğinden bahsedilmektedir (2016: 252). Müellif; eserinde tefsir, hadis, fıkıh ve ahlak bilimlerine ait önemli eserleri referans olarak kullanmıştır (Kemikli 2016: 23). Ruhu’l Hakîka’nın yazılma amacı yanlış anlaşılmaları düzeltmek ve tarikat-insan ilişkilerini açıklamak olduğundan olsa gerek gayet sade bir dille yazılmıştır. Hacim olarak da kısadır. Sun’ullah Gaybî’nin eserinde tarikatlarının kendi iç işleyişleri, şeyh mürid ilişkileri ve yöntemleriyle ilgili düşüncelerini açıklarken herkesin karakteristik özelliklerine göre bir sorumluluğun verilmesini savunması eserin eğitimsel yönünü göstermektedir (Ögcem 2016: 250).

Eserin bilinen on nüshası; iki de ilave nüshası vardır. Nüshalar; Mevlana Müzesi 153, Kütahya Belediyesi Mustafa Yeşil Kütüphanesi 24595/II, Millî Kütüphane Yazmalar 364/4, Millet Kütüphanesi 1251/14, Süleymaniye Kütüphanesi 422/2, Atatürk Kitaplığı 62/2, Atatürk Kitaplığı Osman Nuri Ergin Yazmaları, 107/3, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, 151/6 [doğrusu 194/6], Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, 57/3 ve Bursa Eski Eserler Kütüphanesi, 854/4 numaralarına kayıtlıdır. İlave nüshalarından biri ise Süleymaniye Kütüphanesi 3692. 2. numarasına kayıtlıyken diğeri Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, 183/3 numarasına kayıtlıdır (Türkmen 2016: 222-223; Kemikli 1998: 48-49).

Sun’ullah Gaybî’nin hayatı, kişiliği ve eserleri üzerine yapılan çalışmalar içerisinde Ruhu’l-Hakîka’yla ilgili bilgiler verilmektedir. Ergin Ögcem, Ruh’ul-Hakika Risalesine Dair Bir Değerlendirme (2016) adlı çalışmasında eserin yazılış amacı, konusu, dili ve üslûbu hakkında çıkarımlarda bulunmaktadır.

Sun’ullah Gaybî’nin biyografisi için bk. "Sun’ullah Gaybî, Kütahyalı". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sunullah-gaybi-kutahyali