Tîfâşî (ö. 651/1253)’nin Rücû’u’ş-Şeyh ilâ Sıbâh fi’l-Kuvveti ‘Ale’l-bâh adlı bah-nâme türündeki Arapça eserine Şeyhülislam Kemâlpaşa-zâde tarafından yapılan tercüme.

Bu tercüme eserin adı ilk kez Âşık Çelebi’nin Meşâ’irü’ş-Şu’ârâ’sında yer almaktadır. Âşık Çelebi, Yavuz Sultan Selim’in isteği üzerine Kemâlpaşa-zâde’nin Rücû’ü’ş-şeyh ilâ Sibâh fì Esrâri’l-bâh adındaki eseri Mısır Seferi’ndeyken tercüme ettiğini, onun mülazımı olan Aşçı-zâde Hasan Çelebi (ö. 942/1535)’nin de bu tercümeyi temize çektiğini kaydetmiştir (Kılıç 2018: 117). Yine aynı yüzyıldaki biyografi yazarlarından Mecdî Mehmed (ö. 999/1590-91)’in Hadâiku’ş-Şakâyık’ında da bu eser Kemâlpaşa-zâde’nin eserleri arasında verilmiştir (Uğur 2014: 89).

Kemâlpaşa-zâde’nin eserlerine dair yapılan araştırmaların bazılarında bu tercüme eserin ona ait olmadığı kaydedilmektedir (Saraç 1995: 59-62, Dalkıran 1997: 62, Bayat 2003: 149). Bu çalışmalarda adı geçen eserin bugün dahi müstehcen kabul edilebilecek bir muhtevaya sahip olduğu, Kemâlpaşa-zâde gibi bir âlimin böyle bir eser yazmasının mümkün olmadığı vurgulanmakta ve bu esere meşruiyet kazandırılmak için Kemâlpaşa-zâde’ye isnat edildiği iddia edilmektedir. Ayrıca bu çalışmalarda, bah-nâme türündeki bu eserin ilk kez Kâtip Çelebi tarafından Keşfü’z-Zünûn’da verildiği ve bu bilginin hatalı olduğu kaydedilmiştir. Ancak, Kemâlpaşa-zâde’ye ait bu eserin varlığından ilk olarak Kâtip Çelebi değil, ondan bir asır önce önce Âşık Çelebi ve Mecdî Mehmed haber vermiştir. Bunun dışında bu eseri Kemâlpaşa-zâde’nin eserleri arasında gösteren bazı araştırmalarda (Atsız 1966: 77-78, Özcan 1991: 490, İhsanoğlu 2008: 122) ise eserin İstanbul kütüphanelerinde iki nüshası olduğu kaydedilmektedir. Ancak bu nüshalarda müellif ismine dair herhangi bir kaydın bulunmadığı, metinde kullanılan dil ve üslûbun da Kemâlpaşa-zâde’nin diğer mensur eserlerinden farklı olduğu sonraki araştırmalarda tespit edilmiş ve verilen bu nüshaların Kemâlpaşa-zâde'ye ait olmadığı ileri sürülmüştür (Saraç 1995: 60, Bayat 2003: 149). Bursalı Mehmed Tâhir ise Osmanlı Müellifleri’nde bu eseri Kemâlpaşa-zâde’nin Arapça yazdığını ve Gelibolulu Âli’nin de tercüme ettiğini kaydetmiştir (Özen 1975: 239).  Âlî’nin Rahâtü’n-Nüfûs isminde bah-nâme türünde bir eseri olsa da bu metinde mezkûr bilgiyi destekleyen bir veri bulunmamaktadır.

Kemâlpaşa-zâde’ye ait bu tercüme eserin kaynaklarda verilen hiçbir yazma nüshasında da ona ait olduğuna dair bir ize rastlanmamıştır. Ayrıca bahsi geçen eserin Arapça orijinali 1309/1891’de Mısır’da basılmıştır. Bu matbu nüshanın başında Keşfü’z-Zünûn kaynak gösterilerek eserin müellifi Kemâlpaşa-zâde olarak kaydedilse de Bağdatlı İsmail Paşa (ö. 1920) Keşfü’z-zünûn Zeyli’nde  eserin Arapça orijinalinin Tifâşî'ye ait olduğunu kaydetmiştir (Yaltkaya ve Bilge 1945: 549). 

Pek çok konuda telif ve tercüme eserler veren Kemâlpaşa-zâde'nin tıpla ilgili diğer eserlerinin de olduğu bilgisinden hareketle bu türde bir eseri de tercüme etmiş olması imkân dahilindedir. Ancak bu tercümenin henüz bir nüshası tespit edilememiştir.

Müellifin biyografisi için bk. “İbn Kemâl, Kemâlpaşa-zâde”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ibn-kemal