- Yazar Biyografisi (TEİS)
Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa - Madde Yazarı: Ismail Aksoyak
- Eser Yazılış Tarihi:1563-1576 ve 1590 (Son hâlini verişi)
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:28/01/2022
RİYÂZÜ'S-SÂLİKÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ)
tasavvufî mesneviÂlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa (d. 948/1541 - ö. 1008/1600)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Gelibolulu Mustafa Âlî'nin Necmüddin Kübrâ’nın (ö. 1226) risaleleri ile Necmüddin İmam Râzî’nin (ö. 1256) Kitâb-ı Mirsâdü’1-İbâd Mine’l-Mebde İle’l-Me’âd adlı eserinden faydalanılarak yazdığı tasavvuf konulu mesnevisi. Toplam 2834 beyit olan Riyâzü’s-Sâlikîn'in başlangıç bölümü 404 beyittir. Başlangıç bölümü de 10 başlık altında olup başlıklardaki konular besmele, besmelenin fazileti, tevhit ve tahmit, hale münasip 15 beyit, vahdet-i vücut, Allah'ın yüceliğine dair, naat, mirac ve mucizat, Sultan III. Murat'a övgü ve sebeb-i teliftir. Konunun işlendiği bölüm üç Ravza'ya ayrılmıştır. 1. Ravza'da salat, savm, zekât, tilavet-i Kuran, hac, cihat, tasadduk, tehlil, ihya-i leyal, hıfz-ı lisan, 2. Ravza'da kalb, keyfiyyet-i süluk, tedbir-i ahlak, tezkiye-i nefs, tasfiye-i kalbi tahliye-i ruh, riyazet, mücahede, müşahede, muhabbet-i ilahiyye 3. Ravza'da tövbe, züht, tevekkül, kanaat, uzlet, mülamezet-i zikr, teveccüh, sabır, murakabe ve rıza konuları işlenmektedir. Her Ravza da 10 devhadan oluşmaktadır. Her devhada 50 beyit içerisinde bir konu işlenir. Devhaların sonunda da konuyla bağlantılı olarak hikâye, latife, hikâye-i mergube, latife-i sahiha latife-i makbule başlıklarla ders çıkarılabilecek ve konuya ışık tutan 20 beyitlik bölüm bulunur. Hikâyelerin ikisi İstanbul'da geçmektedir. Şair bu mesnevisinde azillerden duyduğu kırgınlığı, Yahya bey ile olan karşılaşmasını, Meylî adlı şairin başına gelenleri de aktarır.
Gelibolulu Mustafa Âlî, Riyâzü’s-Sâlikîn'i yazmaya 1563’te başlayıp 1576’da bitirmiş, 1590’da yeni ve son şekli vermiştir.
Riyâzü’s-Sâlikîn, aruzun müfte'ilün müfte'ilün fâ'ilün vezniyle kaleme alınmıştır. Âlî, eserin üç ravzasındaki dibacelerde mesnevinin ana kalıbından başka kalıpta Arapça, Farsça ve Türkçe şiir örneklerine yer vermiştir. Bu örnekler mesneviden farklı vezinde Arapça, Farsça ve Türkçe beyitlerdir.
Şair, bu eserinde de dile olan dikkatini sürdürmüştür. Eserin dini ve tasavvufi olmasından dolayı Arapça kelimeler yoğun olarak kullanılırken diğer taraftan eski Anadolu Türkçesine ait ekler ve kelimelere de yer verildiği görülmektedir. Bönlük, eğin, esen, öndül, yalabık, yayak gibi kelimeler tarihsel sözlük açısından önemlidir. Şairin eski Anadolu Türkçesi eklerinden de -mazın, -mezin, -uban, -üben gibi eklerin yanında -vuz, v-vüz ekini de kullandığı görülüyor.
Riyâzü’s-Sâlikîn, mevcut tek nüsha üzerinden basılmıştır. Ayrıca elektronik yayını da Kültür Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmiştir (2013).
Şairin biyografisi için bk. "Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-cesmi-gelibolulu-mustafa
Eserden Örnekler
DÎBÂCE-İ RAVZA-İ GÜZÎN-PÎŞÎN EZ-KİTÂB-I RİYÂZÜ’S-SÂLİKÎN
[...] böyle takrîr ve sülûke müteallik risâlelerinde bu üslûb ile tahrîr iderler ki ol tarîk-i selâsenün evveli erbâb-ı muamelât-tarîki ve ekser-i nâsun meslek-i inâyetrefîkidür ki tarîk-i ahyâr ile mestî ve ashâb-ı tasavvuf miyânında âmâl-i zâhire ile mesûbâtı hüveydâ olup emtâr-ı mekârim-i İlâhî ol tarîk-i pür-tevfîk-i nâ-mütenâhî vâdîsini dâyimâ ser-sebz ü sîr-âb ve kulûb-ı meslûb-ı vâsilîn sıfatında tarâvet ile şâd-âb eyleyüp tehlîl ü tilâvet ve savm u salât ve hacc u cihâd ve tasadduk u zekât husûsa kıyâm-fi’l-leyl ve ihyâ-i leyâlî ve hıfzu’l-lisân mine’l-menâhî ale’t- tevâlî on şecere-i müsmire gibi ol ravza-i ûlânun neşv ü nemâsına ve bu gûne amâl-i zâhire-i tâhire ile sülûk ihtiyâr iden ahyârun kadr ü rütbeleri itilasına sebeb oldugını beyân eyledükde imâm-ı müşârün ileyh Rahmetu’llâhi Taâlâ Aleyh “Fe’l-vâsılûne bi-hâze’t- tarîk fi’zzamâni’t-tavîl ekallü mine’l-kalîl” deyu tahkîk buyurmuşdur. (Arslan ve Aksoyak https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57125,gelibolulu-mustafa-ali---riyazu39s-salikinpdf.pdf?0. 38-39).
Kaynakça
Aksoyak, İ. Hakkı (hzl.)(2013). Gelibolulu Mustafa Âlî Tuhfetü’l-uşşâk. İstanbul: MEB Yay.
Arslan, Mehmet ve İ. Hakkı Aksoyak (hzl.)(1998). Gelibolulu Âlî Riyâzü’s-Sâlikîn. Sivas.
Riyâzü’s-Sâlikîn. İstanbul Bayezıt Kütüphanesi. Veliyüddin Efendi. Nu: 1916. 5b-106b.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | BEDİÜ'R-RUKÛM/ REBÎÜ'L-MERSÛM (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
2 | CÂMİÜ'L-BUHÛR DER-MECÂLİS-İ SÛR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | Doç. Dr. Mehmet ÖZDEMİR |
Görüntüle | ||
3 | DAKÂİKU'T-TEVHÎD/BEDÂYİ'U'L-METÂLİ' (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂNLAR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
5 | GÜL-İ SAD-BERG (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
6 | HULÂSATÜ'L-AHVÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
7 | MAÂLİMÜ'T-TEVHÎD (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
8 | HADÎS-İ ERBAÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
9 | MECMAU'L-BAHREYN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
10 | MİHR Ü MÂH (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | Prof. Dr. Ahmet İÇLİ |
Görüntüle | ||
11 | MİHR Ü VEFÂ (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
12 | NİKÂTÜ'L-KÂL FÎ-TAZMÎNİ'L-MAKÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
13 | SUBHATÜ’L-ABDÂL (ÂLÎ/ ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
14 | SUBHATÜ'L-İNÂBE (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
15 | TUHFETÜ'L- UŞŞÂK/TUHFE-İ UŞŞÂK (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) | Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
16 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
17 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
18 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
19 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
20 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
21 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
22 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
23 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
24 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
25 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |