RİYÂZÜ'S-SÂLİKÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ)
tasavvufî mesnevi
Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa (d. 948/1541 - ö. 1008/1600)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Gelibolulu Mustafa Âlî'nin Necmüddin Kübrâ’nın (ö. 1226) risaleleri ile Necmüddin İmam Râzî’nin (ö. 1256) Kitâb-ı Mirsâdü’1-İbâd Mine’l-Mebde İle’l-Me’âd adlı eserinden faydalanılarak yazdığı  tasavvuf konulu mesnevisi. Toplam 2834 beyit olan Riyâzü’s-Sâlikîn'in başlangıç bölümü 404 beyittir. Başlangıç bölümü de 10 başlık altında olup başlıklardaki konular besmele, besmelenin fazileti, tevhit ve tahmit, hale münasip 15 beyit, vahdet-i vücut, Allah'ın yüceliğine dair, naat, mirac ve mucizat, Sultan III. Murat'a övgü ve  sebeb-i teliftir. Konunun işlendiği bölüm üç Ravza'ya ayrılmıştır. 1. Ravza'da salat, savm, zekât, tilavet-i Kuran, hac, cihat, tasadduk, tehlil, ihya-i leyal, hıfz-ı lisan, 2. Ravza'da kalb, keyfiyyet-i süluk, tedbir-i ahlak, tezkiye-i nefs, tasfiye-i kalbi tahliye-i ruh, riyazet, mücahede, müşahede, muhabbet-i ilahiyye 3. Ravza'da tövbe, züht, tevekkül, kanaat, uzlet, mülamezet-i zikr, teveccüh, sabır, murakabe ve rıza konuları işlenmektedir. Her Ravza da 10 devhadan oluşmaktadır. Her devhada 50 beyit içerisinde bir konu işlenir. Devhaların sonunda da konuyla bağlantılı olarak hikâye, latife, hikâye-i mergube, latife-i sahiha latife-i makbule başlıklarla ders çıkarılabilecek ve konuya ışık tutan 20 beyitlik bölüm bulunur. Hikâyelerin ikisi İstanbul'da geçmektedir. Şair bu mesnevisinde azillerden duyduğu kırgınlığı, Yahya bey ile olan karşılaşmasını, Meylî adlı şairin başına gelenleri de aktarır.

Gelibolulu Mustafa Âlî, Riyâzü’s-Sâlikîn'i yazmaya 1563’te başlayıp 1576’da bitirmiş, 1590’da yeni ve son şekli vermiştir.

Riyâzü’s-Sâlikîn, aruzun müfte'ilün müfte'ilün fâ'ilün vezniyle kaleme alınmıştır. Âlî, eserin üç ravzasındaki dibacelerde mesnevinin ana kalıbından başka kalıpta Arapça, Farsça ve Türkçe şiir örneklerine yer vermiştir. Bu örnekler mesneviden farklı vezinde Arapça, Farsça ve Türkçe beyitlerdir.

Şair, bu eserinde de dile olan dikkatini sürdürmüştür. Eserin dini ve tasavvufi olmasından dolayı Arapça kelimeler yoğun olarak kullanılırken diğer taraftan eski Anadolu  Türkçesine ait ekler ve kelimelere de yer verildiği görülmektedir. Bönlük, eğin, esen, öndül, yalabık, yayak gibi kelimeler tarihsel sözlük açısından önemlidir. Şairin eski Anadolu Türkçesi eklerinden de -mazın, -mezin, -uban, -üben gibi eklerin yanında -vuz, v-vüz ekini de kullandığı görülüyor.

Riyâzü’s-Sâlikîn, mevcut tek nüsha üzerinden basılmıştır. Ayrıca elektronik yayını da Kültür Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmiştir (2013).   

Şairin biyografisi için bk. "Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-cesmi-gelibolulu-mustafa  

Eserden Örnekler


DÎBÂCE-İ RAVZA-İ GÜZÎN-PÎŞÎN EZ-KİTÂB-I RİYÂZÜ’S-SÂLİKÎN

[...] böyle takrîr ve sülûke müteallik risâlelerinde bu üslûb ile tahrîr iderler ki ol tarîk-i selâsenün evveli erbâb-ı muamelât-tarîki ve ekser-i nâsun meslek-i inâyetrefîkidür ki tarîk-i ahyâr ile mestî ve ashâb-ı tasavvuf miyânında âmâl-i zâhire ile mesûbâtı hüveydâ olup emtâr-ı mekârim-i İlâhî ol tarîk-i pür-tevfîk-i nâ-mütenâhî vâdîsini dâyimâ ser-sebz ü sîr-âb ve kulûb-ı meslûb-ı vâsilîn sıfatında tarâvet ile şâd-âb eyleyüp tehlîl ü tilâvet ve savm u salât ve hacc u cihâd ve tasadduk u zekât husûsa kıyâm-fi’l-leyl ve ihyâ-i leyâlî ve hıfzu’l-lisân mine’l-menâhî ale’t- tevâlî on şecere-i müsmire gibi ol ravza-i ûlânun neşv ü nemâsına ve bu gûne amâl-i zâhire-i tâhire ile sülûk ihtiyâr iden ahyârun kadr ü rütbeleri itilasına sebeb oldugını beyân eyledükde imâm-ı müşârün ileyh Rahmetu’llâhi Taâlâ Aleyh “Fe’l-vâsılûne bi-hâze’t- tarîk fi’zzamâni’t-tavîl ekallü mine’l-kalîl” deyu tahkîk buyurmuşdur. (Arslan ve Aksoyak https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57125,gelibolulu-mustafa-ali---riyazu39s-salikinpdf.pdf?0. 38-39).

Kaynakça


Aksoyak, İ. Hakkı (hzl.)(2013). Gelibolulu Mustafa Âlî Tuhfetü’l-uşşâk. İstanbul: MEB Yay. 

Arslan, Mehmet ve İ. Hakkı Aksoyak (hzl.)(1998). Gelibolulu Âlî Riyâzü’s-Sâlikîn. Sivas.

Riyâzü’s-Sâlikîn. İstanbul Bayezıt Kütüphanesi. Veliyüddin Efendi. Nu: 1916. 5b-106b.



Atıf Bilgileri


Aksoyak, ismail. "RİYÂZÜ'S-SÂLİKÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/riyazu-s-salikin-ali-cesmi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 BEDİÜ'R-RUKÛM/ REBÎÜ'L-MERSÛM (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
2 CÂMİÜ'L-BUHÛR DER-MECÂLİS-İ SÛR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa Doç. Dr. Mehmet ÖZDEMİR
Görüntüle
3 DAKÂİKU'T-TEVHÎD/BEDÂYİ'U'L-METÂLİ' (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
4 DÎVÂNLAR (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
5 GÜL-İ SAD-BERG (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
6 HULÂSATÜ'L-AHVÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
7 MAÂLİMÜ'T-TEVHÎD (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
8 HADÎS-İ ERBAÎN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
9 MECMAU'L-BAHREYN (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
10 MİHR Ü MÂH (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa Prof. Dr. Ahmet İÇLİ
Görüntüle
11 MİHR Ü VEFÂ (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
12 NİKÂTÜ'L-KÂL FÎ-TAZMÎNİ'L-MAKÂL (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
13 SUBHATÜ’L-ABDÂL (ÂLÎ/ ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
14 SUBHATÜ'L-İNÂBE (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
15 TUHFETÜ'L- UŞŞÂK/TUHFE-İ UŞŞÂK (ÂLÎ/ÇEŞMÎ) Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa ismail Aksoyak
Görüntüle
16 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
17 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
18 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
19 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
20 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
21 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
22 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
23 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
24 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
25 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle