Sahaflar Şeyhi-zâde Ahmed Nazif Efendi’nin (ö. 1275/1858-59) nakibüleşraf biyografilerine dair eseri. “Hz. Muhammed’in soyundan gelen seyyid ve şeriflerin devletle ve birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen makam” tanımlanabilecek nakibüleşraflık, Osmanlı devlet teşrifatında çok önemli yere sahipti. Nüshalara göre farklılık göstermekle birlikte 60 varak civarında olan Riyâzu’n-Nukabâ, kısa bir mukaddimeyle başlar. Sâdât-ı kirâma duyduğu muhabbet sebebiyle böyle bir eser ortaya koymayı düşündüğünü belirten müellif, eskilerin eserlerini incelemeye heves ettiğini, özellikle de Kâtip Çelebi ve Müstakîm-zâde’nin eserlerinden etkilenerek baki kalan kubbede bir hoş seda bırakmak arzusuna kapıldığını kaydeder. Eserin nakibüleşrafların biyografilerine tahsis edilmiş kısmı “Zikr-i Zuhûr-ı Nasb-ı Nikābet” başlığı ile başlar. Nikābet makamının tarihçesinden bahsedilen bu bölümden sonra nakibüleşrafların biyografilerine geçişir 56 nakibüleşrafa yer verilen eserde biyografiler kronolojik olarak sıralanmıştır. Eserin telif tarihi belli değildir. Ancak eserdeki son nakibüleşraf Abdurrahim Efendi’nin biyografisinde nikâbet görevine devam ettiği bildirildiğine göre bu görev süresi içinde (6 Safer 1250/14 Haziran 1834-1 Şevvâl 1252/9 Ocak 1837) yazıldığı söylenebilir. Eserin bilinen beş nüshası vardır (bk. Aktı 2019: 13-15). Süleymaniye Kütüphanesi Esad Ef. 2275 numarada kayıtlı nüshanın, sonradan tamamlanmak niyetiyle boş bırakılmış kısımlar, bazı karalamalar, düzeltmeler, derkenar çıkmaları gibi özelliklerine nazaran müsvedde bir müellif hattı olması ihtimâli yüksektir.

Sonradan aynı vadide eser veren Ahmed Rif’at’ın Devhatü’n-Nukabâ adını verdiği eserinde -Ahmed Nazîf’ten söz etmese de- ondan yararlandığına şüphe yoktur. Ancak Ahmed Rif’at Efendi’nin Riyâzu’n-Nukabâ’yı bazı küçük değişikliklerle aynen alıp burada mevcut 56 nakibüleşrafa kendi zamanına kadar gelen altı nakibüleşrafı daha eklediği bilgisine (İpşirli, 1994: 229) katılamıyoruz. Büyük oranda aynı kaynaklardan yararlandıkları anlaşılan iki eser arasında elbette önemli benzerlikler vardır ancak dikkatli bir mukayesede Ahmed Rif’at’in Ahmed Nazîf'’ten almayıp doğrudan diğer kaynakları kullandığı fark edilecektir.

Riyâzu’n-Nukabâ’nın dilinin, devrine göre ağır; üslûbunun yer yer süslü nesre yaklaşan orta nesir tarzında olduğunu söyleyebiliriz. Biyografik anlatım özellikleri olarak umumiyetle nakibüleşrafın memleketi/doğum yeri, babasının adı, asıl adı, tahsil hayatı ve devlet hizmetindeki görevleri sırasını takip etmektedir. Tayin ve azillerin tarih ve yer olarak ayrıntıyla verildiği eserde ölüm yeri ve tarihi, varsa nakibüleşrafın ölümüne düşülen tarihler, birtakım kişilik özellikleri, eserleri ve şairse şiirlerinden örnekler verilmek suretiyle bir sıralama izlemektedir.

Eser üzerine bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Aktı 2019).

Ahmed Nazif Efendi’nin biyografisi için bk. “Nazîf, Sahaflar Şeyhizâde Ahmed Nazîf”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nazif-sahhaflar-seyhizade-nazif