Mehmed Münîb'in aruza dair eseri. Antep'in yetiştirdiği önemli şahsiyetlerden birisi olan Mehmed Münîb Ayıntâbî, Münîb mahlası ve “Hoca” unvanıyla meşhur olup babası Mehmed Efendi’nin debbâğlık yapmasından ötürü memleketinde “Debbâğzâde” diye tanınmıştır. Bir Osmanlı âlimi, kadı, edip ve şair olarak çeşitli alanlarda Arapça ve Türkçe eserler kaleme almıştır.

Mehmed Münîb Ayıntâbî, Sultan III. Selim zamanında (1789-1807) Türkçe olarak kaleme aldığı ve aruz konusunu anlattığı eserine “Mîzân-ı Selîm” adını vermiştir. 1203/1789 tarihinde tamamlanan eser bir mukaddime, iki bâb ve bir hâtimeden meydana gelmektedir. Eserde aruzla ilgili kaideler örnekleriyle ortaya konulmuş ve şiirle alakalı ıstılahlar açıklanmıştır. Bu eserdeki ifadelerden, Ayıntâbî’nin eserini kaleme aldığı sırada Kilâr-ı Hâsse-i Hümayun hocası olup mühim bir mevkide bulunduğu anlaşılmaktadır.

Mehmed Münîb, eserini mukaddimesinde şiirle ilgili görüşlerini dile getirmiş ve bu eseri niçin meydana getirdiğini açıklamıştır. İlm-i arûz hususunda Arapça ve Farsçada manzum ve mensur nice faydalı kitaplar olduğunu, pek çok risale yazıldığını ve neşredildiğini; fakat lisan-ı Türkî'de faydalı bir eserin bulunmadığını beyan eder. Mukaddime kısmında mensur ve manzum olarak III. Selim'i övdükten sonra, risâlesine Mizân-ı Selîm adını verdiğini söyler. Mukaddime sonunda kendisine dua edilmesini talep eder. Kendi ifadesiyle risâlesinin bir mukaddime, iki bâb ve bir hâtimeden mürekkeb olduğunu dile getirir. Mukaddimenin nazm ve beyân hususunda olduğunu ve bunlara ait bazı kaideleri ihtiva ettiğini söyler.

Eserin birinci bâbı, genel olarak arûz ve devirlerine aittir. İkinci bâb tafsilatlı olarak her bir bahrin asıl ve füruuna ve bunlara ait bilgi ve örnekleri ihtiva eder. Arûz ve devirlerle ilgili açıklamalar yapılırken her açıklamaya uygun örnekler verilmiştir.

Hatime bölümünde şiir türüyle alakalı ıstılahlara ait bilgilere yer verilmiştir. Şiir ıstılahlarından; müfred, rubâi, dü-beyit, kıta, kaside ve bölümleri, musammat, gazel, terci-bend, terkib-bend, murabba, muhammes, müseddes, taştir, tahmis, tazmin, müstezâd ve mesnevi hakkında bazen uzun bazen kısa bilgiler verilmiştir. Hatimenin sonunda 21 beyitlik mesnevi nazım şekliyle bir manzume kaleme alınmıştır. Manzumenin son mısraında geçen Usûl-i arûz tamlamasındaki harflerin ebced hesabı ile toplamı, eserin tamamlanma tarihi olan 1203/1789 tarihini vermektedir.

Eserin değişik kütüphanelerde birkaç yazma nüshası bulunmaktadır (İstanbul Üniv. Ktp., nr: T.9729, T.5616, T.2979103; Köprülü Ktp., Mehmed Asım Bey, nr: 435; Süleymaniye Ktp., Halet Efendi, nr: 739; Serez, nr:2767). İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi T.5616'da bulunan ve Mizân-ı Selîm fi-Fenn-i Arûz adını taşıyan nüsha 62 varaktan oluşmaktadır. Eserin 1b-8a arası mukaddime, 8b-31a arası birinci bâb, 31b-59a arası ikinci bâb, 59a-62a arası ise hâtime bölümünü ihtiva etmektedir.