RİSÂLE-İ VEHBİYYE
melâmî seyr ü sülûküne dair manzum eser
Fedâî, Abdürrahîm (d. ? - ö. 1303/11886)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Fedâî mahlasına sahip Prizrenli Abdürrahîm b. Ali’nin (d. ? - ö. 1303/1886) Son Dönem Melâmîliği seyrini öğretmek amacıyla manzum tarzda kaleme aldığı eseri. Telif tarihi bilinmeyen eserin üç nüshası tespit edilmiştir (Yılmaz, Anılır ve Doğan 2021: 101).

135 beyitten müteşekkil mesnevi nazım şeklini esas aldığı eserinde Fedâî, vezin olarak mefâʻilün mefâʻilün mefâʻilün mefâʻilün kalıbını kullanılmıştır. İhtiva ettiği hususlardan ötürü müellif dil itibarıyla Türkçe dışında Arapça, Farsça lafız ve kelime kadrosuna; konuları delillendirmek, mertebelere-makamlara atıf yapmak adına özellikle tasavvuf literatüründe sıkça yer bulan ayetlere ve hadislere yer vermiştir. Melâmîliğin tevhîd-i hakîkî olarak adlandırılan seyr ü sülûku hakkında sâliklerin bilgilenmesi, dersler alması, vehbî ilme, irfân ve vuslat zevkine varması vb. amaçladığı için eserde didaktik üsluba yönelik unsurları tercih etmiştir.

Besmele, hamdele ve -“Nefsini bilen Rabb’ini bilir.” hadîsine işaretle- salvele ile esere başlayan Fedâî, ardından insan yaratılışını Tîn sûresi üzerinden açıklamaya çalışmıştır. Sûrenin 4. ayetindeki “ahsen-i takvîm/en güzel sûret” tamlamasından kastedilenin mürşid-i hakîkî olduğuna dikkat çektikten sonra yazar, Muhammed Nûru’l-Arabî’nin (ö. 1305/1888) sistemleştirdiği teslik tarzına (Ayrıca bk. Yılmaz 2019: 94-101) göre tevhîd seyr ü sülûkunun urûc kavsindeki tevhîd-i efʻâl, tevhîd-i sıfât, tevhîd-i zât (fenâ fillâh mertebesi); nüzûl kavsindeki cemʻ, hazretü’l-cemʻ ve cemʻü’l-cem (bekâ billâh mertebesi) makamlarını hiçlik, fenâ, mahv kavramlarına vurgular yaparak ayrıntılı bir şekilde izah etmiştir.

Fedâî’nin eserlerini içeren kitap çalışmasında (Yılmaz, Anılır ve Doğan 2021: 99-111) eserin tanıtımına ve günümüz harflerine aktarılmış metnine yer verilmiştir. Esere dair bir şerh çalışması (Kumanlıoğlu 2005) yapılmıştır. Ayrıca eserden ilham alınarak bir roman (Günal 2015) da kaleme alınmıştır.

Şairin biyografisi için bk. "Fedâî, Abdürrahîm". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fedai-abdurrahim.


Eserden Örnekler


Dahi ol üç makâm bil sen makâmât-ı fenâ dirler

Makâmât-ı ʻurûc bir nâm ana virmişdi kâmiller


Birine tevhîd-i efʻâl biri tevhîd-i sıfât olmuş

Biri tevhîd-i zâtdır hem bilen nefsin böyle bilmiş


Makâm-ı tevhîd-i efʻâl işit cânâ nedir dirler

O efʻâl ki sana nisbet olurdı nisbeti fiʻller


O fâʻil-i hakîkîye idesin nisbetin meşhûd

Ki tâ lâ fâʻile illâ hû ola tâ sana maksûd

[...]

Mukaddes olasın şirkden dahi evhâm hayâlâttan

İçesin zât-ı mutlaktan şarâb-ı nûşî-i zâttan


Kalasın hîç dahi hîç hîç durasın hîç dahi hîç hîç

Görürsün hîç dahi hîç hîç bilürsün hîç dahi hîç hîç

[...]

Makâmât-ı bekâdan bil didiler ana hem cemʻ nâm

Makâm-ı cemʻ nedir cânâ alan zevkin bilir hem tâm


Bu bil hem sırf-ı vahdetdir helâk olmuş ne kim kesret

Göremez ehl-i cemʻ olan nedir ʻâlem nedir kesret

[...]

Didim nâm-ı risâlenin ana Vehbiyye olsun kim

Cemîʻ feth-i fütûhâta sebeb olsun u gelsin hem


Ve hem de âhiri geldi dahi hem de hitâm buldı

Sebak alsın melâmiler risâlede tamâm geldi (Yılmaz, Anılır ve Doğan 2021: 101-111).

Kaynakça


Kumanlıoğlu, Hasan Fehmi (2005). Risâle-i Vehbiyye Eserinin Şerhi. İzmir: yey.

Günal, Özkan (2015). Arayış. Bursa: Emek Yayınevi.

Yılmaz, Oğuz (2019). Son Dönem Melâmîliği Şairlerinden Ali Örfî’nin Hayatı ve Eserleri (İnceleme-Tahlil-Metin). Doktora Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.

Yılmaz, Oğuz; Anılır, Burak ve Doğan, Ender (2021). Prizrenli Abdürrahîm Fedâî Külliyatı ve Bestelenmiş İlâhileri. İstanbul: H Yayınları. 99-111.

Atıf Bilgileri


yılmaz, oğuz. "RİSÂLE-İ VEHBİYYE". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/risale-i-vehbiyye-tees-1870. [Erişim Tarihi: 02 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 KASÎDE-İ NÛNİYYE Fedâî, Abdürrahîm Dr. Öğr. Üyesi oğuz yılmaz
Görüntüle
2 MERÂTİB-İ VÜCÛD Fedâî, Abdürrahîm Dr. Öğr. Üyesi oğuz yılmaz
Görüntüle
3 ŞERH-İ SIRR-I ENE'L-HAK Fedâî, Abdürrahîm Dr. Öğr. Üyesi oğuz yılmaz
Görüntüle
4 HEDİYETÜ’L-HAC Fedâî, Abdürrahîm Dr. Öğr. Üyesi oğuz yılmaz
Görüntüle
5 TERCEME-İ BEYÂN-I HAKÎKAT-İ MELÂMİYYE Fedâî, Abdürrahîm Dr. Öğr. Üyesi oğuz yılmaz
Görüntüle
6 RİSÂLE-İ İRÂDE-İ CÜZ'İYYE Fedâî, Abdürrahîm Dr. Öğr. Üyesi oğuz yılmaz
Görüntüle
7 DÎVANÇE (FEDÂÎ) Fedâî, Abdürrahîm Dr. Öğr. Üyesi oğuz yılmaz
Görüntüle
8 ŞERH-İ BEYT-İ HÂFIZ ŞİRÂZİ Fedâî, Abdürrahîm Dr. Öğr. Üyesi oğuz yılmaz
Görüntüle
9 RİSÂLE-İ 'ÎDİYYE Fedâî, Abdürrahîm Dr. Öğr. Üyesi oğuz yılmaz
Görüntüle
10 TEFSÎR-İ SÛRETÜ'L-KEVSER Fedâî, Abdürrahîm Dr. Öğr. Üyesi oğuz yılmaz
Görüntüle
11 MİFTÂHÜ'L-KULÛB (AZMÎ) Azmî, Hüseyin Azmî Dede Dr. Öğr. Üyesi Ayşegül Mete
Görüntüle
12 NUHBETÜ'L-ÂDÂB (AZMÎ) Azmî, Hüseyin Azmî Dede Dr. Öğr. Üyesi Ayşegül Mete
Görüntüle
13 KENZÜ'L-FEYZ Fİ'S-SÜLÛK VE ÂDÂBİ'T-TARÎKİ'L-HALVETİYYE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrî-zâde Araş. Gör. Ayşenur Aydınlı
Görüntüle
14 MEDÂR-I VÂHİDİYYET VE MERKEZ-İ AHADİYYET (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
15 RAVZATÜ'L-ALİYYE FÎ TARÎKATİ'Ş-ŞÂZELİYYE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
16 SEYRÜ'L-ESMÂ VE SIRRU'L-MÜSEMMÂ FÎ ŞERHİ'L-ESMÂ'İ'L-İSNÂ AŞERE ER-RUFÂ'İYYE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
17 ŞERH-İ TUHFETÜ'L-MÜRSELE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
18 TİBYÂNU VESÂ'İLÜ'L-HAKÂYIK FÎ BEYÂNİ SELÂSİLİ'T-TARÂ'İK (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
19 DÎVÂN (SERMEST) Abdullah Sermest, Kilisli Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
20 ÂDÂBÜ’Z-ZÂKİRÎN VE NECÂTÜ’S SÂLİKÎN Fuhûlî, Karamollazâde Şeyh Abdülhamîd Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle