Fakîrî tarafından kaleme alınan tarifetnâme konulu eser. Kime sunulduğu konusunda elimizde net bir bilgi olmamakla birlikte müellif, eserin sonunda "Tokuz yüz kırk birinden oldu hâsıl" mısraıyla çalışmasını 941/1534'te tamamladığını açık bir şekilde belirtmiştir. Fakîrî, klasik bir mesnevi düzenine göre hazırladığı eserinde, önemli bir bölüm olan sebeb-i telife yer vermemekle birlikte ilerleyen bölümlerde zamanın bütün olaylarını ve dünyanın bütün hallerini bildiği için böyle bir yazdığını ifade etmiştir.

Mesnevi nazım şekliyle yazılan Risâle-i Ta’rifât, toplam 492 beyittir. Fakîrî, eserini mesnevilerde sıkça kullanılan hezec bahrinin “mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün” kalıbıyla yazmıştır. Metnin vezin, kafiye ve ahenk konusunda yetkin olduğunu söylemek güçtür. Divan şiirinin klasik olarak nitelendirilen bir döneminde yazılmasına rağmen özellikle imalelerin sayısındaki fazlalık, okunuşun sık sık bozulmasına sebebiyet vermektedir. Eser, klasik bir mesnevi tertibine uygun olarak giriş, konunun işlendiği bölüm ve bitiş olmak üzere üç bölüme ayrılmıştır. Girişte sırasıyla tevhid, na’t, medh-i çehâr-yâr ve padişah için övgü bölümleri vardır. Girişte dikkati çeken ilk husus bu bölümün çok kısa olmasıdır. Şair, 29 beyitlik bu kısa girişte tevhide 5, na’ta 4, medh-i çehâr-yâra 15, padişahın övgüsüne ise 5 beyit ayırmıştır. 450 beyit uzunluğundaki konunun işlendiği bölüm Risâle-i Ta’rifât’ın ana gövdesini oluşturmaktadır. Fakîrî, eserini fasıllara ayırarak yazmıştır. Tevhidde herhangi bir başlığın olmadığı eserde na’ttan itibaren “Fasl” başlıkları kullanılmış, toplamda 158 fasla yer verilmiş ve bunların 150’si konunun işlendiği bölümde yer almıştır. Girişteki fasıllarda belli bir düzen olmamakla birlikte (söz gelimi na’t 4, padişahın övgüsü 5 beyittir) konunun işlendiği bölümde her fasıl üçer beyitten oluşmaktadır. Eserin son bölümü 13 beyitlik bitiştir. Fakîrî, eserinin beyit sayısını da verdiği bu bölümde okurlardan kusurları için af dileyip hayır dualarını istemiştir.

Risâle-i Ta’rifât'ta, o dönemin toplum hayatında bulunan 149 tip, üçer beyitlik fasıllar halinde tarif edilmiştir. Eserde, ulak, azap, müderris, mülazım, imam, zengin, yaşlı, Türk, Acem, ases, remmâl, berber, neyzen, kalenderî, helvacı, kasap, çingene gibi toplumun her kesiminden insan tipi hakkında bilgiler vardır. Şair, bazen mizâhî ya da eleştirel bir tavır takınıp bazen de müstehcen ifadeler kullanmakla birlikte hiçbir zaman tasannuya kaçmadan bu 149 tipi realist denilebilecek bir üslupla toplumun içinden gelen bir birey olarak tarif etmiştir. Risâle-i Ta’rifât, Osmanlı toplumunun, bir şairin muhayyilesindeki intibalarını yansıtmasıyla gelenek içerisinde müstesna bir yere sahiptir.

1926’da Fuad Köprülü’nün ilim âlemine tanıttığı Fakîrî'nin Risâle-i Ta’rifât'ı üzerine Kaşif Yılmaz tarafından doktora tez ön çalışması yapılmış (1977), eser Taner Gök tarafından da makale olarak yayımlanmıştır (2019).

Şairin biyografisi için bk. "Fakîrî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fakiri