Latîfî’nin 1524-25 yılları arasında mensur-manzum olarak kaleme aldığı ve daha sonra 1575-76 yılında eklemeler yapıp III. Murat’a sunduğu eseri. Seyahat-nâme ve sergüzeşt-nâme türlerine örnek gösterilebilecek olan Risâle-i Evsâf-ı İstanbul, İstanbul’un coğrafyası, önemli yapıları, çarşıları ve günlük hayatının etraflı olarak tanıtıldığı Türkçe ilk mensur (mensur-manzum) eserdir. İstanbul’un fetihten sonra imar faaliyetleri, teşkilatlanma ve ticaret faaliyetlerine bağlı olarak yaşadığı gelişimin ve geçirdiği değişimin gözler önüne serilmesi; ayrıca şehrin dışarıdan gelenler nezdindeki algısını yansıtması bakımlarından da önemli bir eserdir. 

Latîfî, eserini bir mukaddime ve altı fasıl halinde yazmıştır. Mukaddime, tevhid ve naat bölümlerini içerir. "İftâh-ı Kelâm ve Sevk-i Makâm" başlığıyla gençlik arzularıyla görmek istediği bu şehre gelişini, buraya olan tutkusunu ve şehrin eşsiz güzelliğini kaleme alan yazar, şehri, görmeyenlerin bilmeleri ve fikir edinmeleri için vasfettiğini bu sebeple de esere Evsâf-ı İstanbul adını verdiğini ifade eder ve şehirdeki bazı binaların tarihlerinden, kısaca fetihten ve şehrin Fatih’le beraber mamur hale gelişinden bahseder.

İkinci bölümde şehrin büyüklüğü, kalabalığı, zenginliği ve çarşıların canlılığına odaklanan Latîfî, İstanbul esnafının aldatıcılığından, hilekârlığından ve çıkarcılığından şikâyet eder. Üçüncü bölüm "Sıfât-ı Sarây-ı Amire Ömrha Allahu’t-Teâlâ ilâ Yevme’l-Âhire" başlığını taşır. Bu bölümde, Osmanlı sarayı ve devlet teşkilatı hakkında bilgiler sunulur; İstanbul’un sarayları, köşkleri ve bahçeleri; ayrıca saray tabakası övgülerle vasfedilir. Latîfî bu kısımda makamların dağıtılması ve rüşvetin yaygınlaşması sorununa dikkat çekip şikâyette bulunur. Dördüncü bölümde İstanbul’daki cami ve medreselerin tasvirleri yapılmıştır. Özellikle Ayasofya ve Fatih camileri uzun tasvirlerle övülmüştür. Yazar, tekkelerden, tarikat erbabından, İstanbul’un manevi havasını güzelleştiren kesimlerden bahsettikten sonra tarikat ve tasavvuf yolunu çıkar elde etmek için kullanan ikiyüzlü tipleri yerer. Beşinci bölümde İstanbul’daki bazı çarşılardan, köşklerden ve güzel evlerden bahsedilmiş; İstanbul’daki ticari hayat, zıtlıklar ve çarpıklıklar vasfedilerek aktarılmış, tüccarın ahlâken yozlaşması yerilmiştir. İstanbul’daki bazı köşklerin ve evlerin mimarisi, tezyinatı, nakışları, güzelleri, eğlenceleri heves ve beğeniyle betimlenmiştir. Son olarak da şehirdeki fettanlardan, aldatıcı güzellerden bahsedilmiş, bütün bu işret, eğlence ve debdebeye karşılık şehirde yaşayan fakirlerin, arzularına kavuşamayan nasipsizlerin varlığı ve hâlleri de anlatılmıştır. Eserin son bölümünde Tahtakale, Tophane, Galata, Kâğıthane ve Eyüp semtleri, buralarda yaşayan insanların ve yaşanan hayatın durumu, bazı mesire yerleri ve kimi manevi dinamikler tasvir edilmiştir. Bütün bunlardan sonra Latîfî, "Medhâl-i şehr-i mezbûr aʿni belde-i mezkûr-ı meşhûr" başlığıyla padişahından kölesine kadar genel olarak bütün bir İstanbul halkının hâlini dile getirmiştir. Fazlasıyla yergi içeren bu bölümlerde Latîfî’nin kendi muradına erememesinin veya beklentilerine dilediğince erişememesinin de etkisi olmalıdır.

Latîfî, "Hâtime-i Kelâm ve Gayet-i Hitâb" başlığıyla İstanbul hayatına dair görüş ve tespitlerini nasihat, hikmet ve hiciv ekseninde ifade edip eserini dua beklentisiyle sonlandırır.

Eser üzerine Nermin Suner (Pekin) tarafından İstanbul kütüphanelerinde bulunan beş nüshanın karşılaştırılması sonucunda inceleme ve metin neşrini içeren bir çalışma yapılmıştır (1977).

Yazarın biyografisi için bakınız: “Latifî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/latifi