RİSÂLE-İ SANAYÎ'-İ Şİ'RİYYE (CELAL-ZÂDE SÂLİH ÇELEBİ)
şiirler
Sâlih Çelebi, Celalzade (d. 910/1504-1505 - ö. 973/1565)

ISBN: 978-9944-237-87-1


 Celâl-zade Salih Çelebi tarafından yazılan belagate dair Türkçe eser. Hakkında henüz bir yayın bulunmayan ve ilim âlemine ilk defa bu satırlarla tanıtılan eserin yegâne nüshası Kütahya Vahîd Paşa Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi 597 numarada kayıtlıdır. Müellifin kendi hattı ile 1522 yılının Kasım ayında yazılmış olan nüsha, on dokuz varaktan müteşekkil olup her sayfada ortalama on yedi satır bulunmaktadır. Yazmada eserin isimlendirilmesine dair herhangi bir kayıt bulunmamasından hareketle ismin yazmayı kaydeden kütüphaneci tarafından konuya bakarak verildiği anlaşılmaktadır. Risale bir dibace, üç bab ve bir hatimeden teşekkül eder. Özet bir şekilde hazırlanan mezkûr risaledeki şahit beyitlerinin tamamının Kanunî Sultan Süleyman övgüsünde şairin kendisi tarafından söylendiği belirtilir.

Birinci bâba kısaca bedî ilminden bahsedilerek başlanır. Bu ilmin amacının kelamı güzelleştirmek olduğu anlatılır. Bu ilmin manaya ve lafza bakan yönlerinin olduğu belirtilir. Bu bölümde sırasıyla şu sanatlar açıklanır ve bunlarla ilgili muhtelif örnekler verilir: Tezat, mürâʿâtü’n-nazîr, teşâbühü’l-etrâf, irsâd, tekrîr, tecâhülü’l-ʿârif, suʾâl ve cevâb, siyâkatü’l-aʿdâd, tensîku’s-sıfât, istiʿâre, müvecceh, iltifat, teşbîhât (teşbîh-i mutlaķ, teşbîh-i musarrah, teşbîh-i mugâlata, teşbîh-i meşrût, teşbîh-i kinâyet, teşbîh-i tesviyet, teşbîh-i ʿaks, teşbîh-i izmâr, teşbîh-i tafdîl), tard u ʿaķs, muʿammâ, lügaz, tazmîn.

İkinci babda lafızla ilgili şu sanatlar tanıtılmış ve bunlarla ilgili çeşitli örneklere yer verilmiştir: tarsîʿ, tecnîsât (tecnîs-i tâm, tecnîs-i nâkıŝ, tecnîs-i zâyid, tecnîs-i mürekkeb, tecnîs-i mükerrer, tecnîs-i mutarraf, tecnîs-i hat), tarsîʿ maʿa’t-tecnîs, iştikâk, escâʿ (secʿ-i mütevâzin, secʿ-i mutarraf, secʿ-i mütevâzî), reddü’l-ʿacüz ʿale’s-sadr, iʿnât (lüzūmu mâ lâ yelzem), melzûm, tazmînü’l-müzdevic, mülevven, zü’l-ķafiyeteyn, maklûb, tevşîh.

Üçüncü bâbda hatla ilgili olarak tanıtılan sanatların isimleri sırasıyla şunlardır: Menkûta, mühmele, raktâ, muvassal.

Risalenin son kısmı olan hatime bölümünde ahz ve sirkat meselesi ele alınır. Bunlar zâhir ve gayr-i zâhir olmak üzere ikiye ayrılır. Bu konu ile ilgili şu kavramlar açıklanır: nesh ve intihâl, iʿâre ve mesh, ilmâm ve selh, nakl, kalb, iktibâs. Bunlardan dışında telmîʿ ve telmîh terimlerinin de açıklaması yapılır.

Yazarın biyografisi için bk. "Sâlih Çelebi, Celalzade". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salih-celebi-celalzade 

Eserden Örnekler


MÜVECCEH: ol sanatdur ki mütekellim kelâm-ı vâhidi şöyle edā ide ki iki dürlü kelâm hâsıl ola meselâ şâir bir beytde memdûhı bir yüzden medh itse ki ana medh iki yüzden tulû itse misâl der-medh-i şāh:

Şāh-ı âdil kim cihânun cânıdur

Halk-ı âlem bende-i fermânıdur


Tîgınun dünyâ mutîidür tamām

Allâh Allâh ki şecâat kânıdur 


Hân eban an ced Süleymān şāh kim

Asl u nesliyle şeh-i Osmânîdür 


Şâd lutfından reâyâ nite kim

Ķahrıla yanan dil-i düşmānıdur 


Zıll-i Hakdur irmesün yā Rab zevāl

Irma gözden gözlerün insânıdur (54a)

Kaynakça


Celâlzâde Salih Çelebi. Risâle-i Sanâyi'-i Şi'riyye. Kütahya Vahîd Paşa Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi 597. 

Atıf Bilgileri


ERSOY, Ersen. "RİSÂLE-İ SANAYÎ'-İ Şİ'RİYYE (CELAL-ZÂDE SÂLİH ÇELEBİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/risale-i-sanayi-i-si-riyye-celal-zade-salih-celebi. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (SÂLİH ÇELEBİ) Sâlih Çelebi, Celâl-zâde Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
2 LEYLÂ VÜ MECNÛN (SÂLİH ÇELEBİ) Sâlih Çelebi, Celâl-zâde Prof. Dr. Rıfat Kütük
Görüntüle
3 CÂMİ'Ü'L-HİKÂYÂT VE LÂMİ'Ü'R-RİVÂYÂT/ CEVÂMİ'Ü'L-HİKÂYÂT VE LEVÂMİ'Ü'R-RİVÂYÂT TERCÜMESİ Sâlih Çelebi, Celâl-zâde Prof. Dr. Tuncay Bülbül
Görüntüle
4 TÂRİH-İ SULTÂN SÜLEYMÂN (CELÂL-ZÂDE SÂLİH ÇELEBİ) Celâl-zâde Sâlih Çelebî Dr. SONAY ÜNAL
Görüntüle
5 FETİH-NÂME-İ RODOS (SÂLİH ÇELEBİ) Sâlih Çelebi, Celâl-zâde Dr. Öğr. Üyesi Emel NALÇACIGİL ÇOPUR
Görüntüle
6 TÂRİH-İ ÜNGÜRÜS (CELÂL-ZÂDE SÂLİH ÇELEBİ) Sâlih Çelebi, Celâl-zâde Dr. Öğr. Üyesi Emel NALÇACIGİL ÇOPUR
Görüntüle
7 TÂRİH-İ FETH-İ BUDİN (SÂLİH ÇELEBİ) Sâlih Çelebi, Celâl-zâde Dr. Öğr. Üyesi Emel NALÇACIGİL ÇOPUR
Görüntüle
8 TÂRÎH-İ MISR-I CEDÎD (SÂLİH ÇELEBİ) Sâlih Çelebi, Celâl-zâde Prof. Dr. Tuncay Bülbül
Görüntüle
9 MÜNŞE’ÂT (CELAL-ZÂDE SÂLİH ÇELEBİ) Sâlih Çelebi, Celâl-zâde Prof. Dr. Rıfat Kütük
Görüntüle
10 MENÂKIB-I BEHMEN ŞÂH VE FÎRÛZ ŞÂH/ KISSA-İ FÎRÛZ ŞÂH TERCÜMESİ (SÂLİH ÇELEBİ) Sâlih Çelebi, Celâl-zâde Dr. Öğr. Üyesi Neslihan Polat Aktaş
Görüntüle
11 MOHAÇ-NÂME (SÂLİH ÇELEBİ) Sâlih Çelebi, Celâl-zâde Dr. Öğr. Üyesi Emel NALÇACIGİL ÇOPUR
Görüntüle
12 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
13 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
14 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
15 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
16 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
17 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
18 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
19 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
20 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
21 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle