- Yazar Biyografisi (TEİS)
Sâlih Çelebi, Celalzade - Madde Yazarı: Prof. Dr. Ersen ERSOY
- Eser Yazılış Tarihi:928 Zilhicce/Kasım 1522
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Belâgat Kitabı
- Yayın Tarihi:10/10/2022
RİSÂLE-İ SANAYÎ'-İ Şİ'RİYYE (CELAL-ZÂDE SÂLİH ÇELEBİ)
şiirlerSâlih Çelebi, Celalzade (d. 910/1504-1505 - ö. 973/1565)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Celâl-zade Salih Çelebi tarafından yazılan belagate dair Türkçe eser. Hakkında henüz bir yayın bulunmayan ve ilim âlemine ilk defa bu satırlarla tanıtılan eserin yegâne nüshası Kütahya Vahîd Paşa Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi 597 numarada kayıtlıdır. Müellifin kendi hattı ile 1522 yılının Kasım ayında yazılmış olan nüsha, on dokuz varaktan müteşekkil olup her sayfada ortalama on yedi satır bulunmaktadır. Yazmada eserin isimlendirilmesine dair herhangi bir kayıt bulunmamasından hareketle ismin yazmayı kaydeden kütüphaneci tarafından konuya bakarak verildiği anlaşılmaktadır. Risale bir dibace, üç bab ve bir hatimeden teşekkül eder. Özet bir şekilde hazırlanan mezkûr risaledeki şahit beyitlerinin tamamının Kanunî Sultan Süleyman övgüsünde şairin kendisi tarafından söylendiği belirtilir.
Birinci bâba kısaca bedî ilminden bahsedilerek başlanır. Bu ilmin amacının kelamı güzelleştirmek olduğu anlatılır. Bu ilmin manaya ve lafza bakan yönlerinin olduğu belirtilir. Bu bölümde sırasıyla şu sanatlar açıklanır ve bunlarla ilgili muhtelif örnekler verilir: Tezat, mürâʿâtü’n-nazîr, teşâbühü’l-etrâf, irsâd, tekrîr, tecâhülü’l-ʿârif, suʾâl ve cevâb, siyâkatü’l-aʿdâd, tensîku’s-sıfât, istiʿâre, müvecceh, iltifat, teşbîhât (teşbîh-i mutlaķ, teşbîh-i musarrah, teşbîh-i mugâlata, teşbîh-i meşrût, teşbîh-i kinâyet, teşbîh-i tesviyet, teşbîh-i ʿaks, teşbîh-i izmâr, teşbîh-i tafdîl), tard u ʿaķs, muʿammâ, lügaz, tazmîn.
İkinci babda lafızla ilgili şu sanatlar tanıtılmış ve bunlarla ilgili çeşitli örneklere yer verilmiştir: tarsîʿ, tecnîsât (tecnîs-i tâm, tecnîs-i nâkıŝ, tecnîs-i zâyid, tecnîs-i mürekkeb, tecnîs-i mükerrer, tecnîs-i mutarraf, tecnîs-i hat), tarsîʿ maʿa’t-tecnîs, iştikâk, escâʿ (secʿ-i mütevâzin, secʿ-i mutarraf, secʿ-i mütevâzî), reddü’l-ʿacüz ʿale’s-sadr, iʿnât (lüzūmu mâ lâ yelzem), melzûm, tazmînü’l-müzdevic, mülevven, zü’l-ķafiyeteyn, maklûb, tevşîh.
Üçüncü bâbda hatla ilgili olarak tanıtılan sanatların isimleri sırasıyla şunlardır: Menkûta, mühmele, raktâ, muvassal.
Risalenin son kısmı olan hatime bölümünde ahz ve sirkat meselesi ele alınır. Bunlar zâhir ve gayr-i zâhir olmak üzere ikiye ayrılır. Bu konu ile ilgili şu kavramlar açıklanır: nesh ve intihâl, iʿâre ve mesh, ilmâm ve selh, nakl, kalb, iktibâs. Bunlardan dışında telmîʿ ve telmîh terimlerinin de açıklaması yapılır.
Yazarın biyografisi için bk. "Sâlih Çelebi, Celalzade". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salih-celebi-celalzade
Eserden Örnekler
MÜVECCEH: ol sanatdur ki mütekellim kelâm-ı vâhidi şöyle edā ide ki iki dürlü kelâm hâsıl ola meselâ şâir bir beytde memdûhı bir yüzden medh itse ki ana medh iki yüzden tulû itse misâl der-medh-i şāh:
Şāh-ı âdil kim cihânun cânıdur
Halk-ı âlem bende-i fermânıdur
Tîgınun dünyâ mutîidür tamām
Allâh Allâh ki şecâat kânıdur
Hân eban an ced Süleymān şāh kim
Asl u nesliyle şeh-i Osmânîdür
Şâd lutfından reâyâ nite kim
Ķahrıla yanan dil-i düşmānıdur
Zıll-i Hakdur irmesün yā Rab zevāl
Irma gözden gözlerün insânıdur (54a)
Kaynakça
Celâlzâde Salih Çelebi. Risâle-i Sanâyi'-i Şi'riyye. Kütahya Vahîd Paşa Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi 597.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (SÂLİH ÇELEBİ) | Sâlih Çelebi, Celâl-zâde | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
2 | LEYLÂ VÜ MECNÛN (SÂLİH ÇELEBİ) | Sâlih Çelebi, Celâl-zâde | Prof. Dr. Rıfat Kütük |
Görüntüle | ||
3 | CÂMİ'Ü'L-HİKÂYÂT VE LÂMİ'Ü'R-RİVÂYÂT/ CEVÂMİ'Ü'L-HİKÂYÂT VE LEVÂMİ'Ü'R-RİVÂYÂT TERCÜMESİ | Sâlih Çelebi, Celâl-zâde | Prof. Dr. Tuncay Bülbül |
Görüntüle | ||
4 | TÂRİH-İ SULTÂN SÜLEYMÂN (CELÂL-ZÂDE SÂLİH ÇELEBİ) | Celâl-zâde Sâlih Çelebî | Dr. SONAY ÜNAL |
Görüntüle | ||
5 | FETİH-NÂME-İ RODOS (SÂLİH ÇELEBİ) | Sâlih Çelebi, Celâl-zâde | Dr. Öğr. Üyesi Emel NALÇACIGİL ÇOPUR |
Görüntüle | ||
6 | TÂRİH-İ ÜNGÜRÜS (CELÂL-ZÂDE SÂLİH ÇELEBİ) | Sâlih Çelebi, Celâl-zâde | Dr. Öğr. Üyesi Emel NALÇACIGİL ÇOPUR |
Görüntüle | ||
7 | TÂRİH-İ FETH-İ BUDİN (SÂLİH ÇELEBİ) | Sâlih Çelebi, Celâl-zâde | Dr. Öğr. Üyesi Emel NALÇACIGİL ÇOPUR |
Görüntüle | ||
8 | TÂRÎH-İ MISR-I CEDÎD (SÂLİH ÇELEBİ) | Sâlih Çelebi, Celâl-zâde | Prof. Dr. Tuncay Bülbül |
Görüntüle | ||
9 | MÜNŞE’ÂT (CELAL-ZÂDE SÂLİH ÇELEBİ) | Sâlih Çelebi, Celâl-zâde | Prof. Dr. Rıfat Kütük |
Görüntüle | ||
10 | MENÂKIB-I BEHMEN ŞÂH VE FÎRÛZ ŞÂH/ KISSA-İ FÎRÛZ ŞÂH TERCÜMESİ (SÂLİH ÇELEBİ) | Sâlih Çelebi, Celâl-zâde | Dr. Öğr. Üyesi Neslihan Polat Aktaş |
Görüntüle | ||
11 | MOHAÇ-NÂME (SÂLİH ÇELEBİ) | Sâlih Çelebi, Celâl-zâde | Dr. Öğr. Üyesi Emel NALÇACIGİL ÇOPUR |
Görüntüle | ||
12 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
13 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
14 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
15 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
16 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
17 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
18 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
19 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
20 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
21 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |