RİSÂLE-İ REGÂİBİYYE
mesnevi
Salâhî, Abdullah Salâhaddîn (d. 1117/1705 - ö. 1197/27.12.1782)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Abdullah Salâhaddîn-i Uşşâkî adıyla tanınan Salâhî mahlaslı şairin asıl adı Matlau’l-fecr olan eseri. Abdullah Salâhaddîn-i Uşşâkî, Galata Mevlevihanesi Şeyhi Nâyî Osman Dede (ö.1729) ve Mustafa Haşim Baba (ö. 1782-1783) bir gün Üsküdar’daki Nasûhî Tekkesinde Şeyh Ali Alâeddin Efendi (ö. 1752) huzurunda sohbet ederlerken Nâyî Osman Dede’den bir miraciyye yazması rica edilir. Daha sonra bu topluluk Abdullah Salâhaddîn-i Uşşâkî’den regâibiyye telif etmesini ister. Bunun üzerine Sâlâhi Türk edebiyatındaki ilk regâibiyye türündeki eseri kaleme alır (Akkuş, 1992:132). Sâlâhi eserinde eseri niçin kaleme aldığını açıklar. Şair, kendi dönemine kadar regaip konusunu ele alan şiir yazılmadığını, Allah’ın eseri yazmayı kendisine nasip etmekle regaibin feyzinden hissedar ettiğini açıklar. Eser 211 beyitten oluşmaktadır. Müellif, eseri çeşitli eklemelerle Arapça ve Farsçaya çevirmiştir. Eserin ne zaman telif edildiği bilinmemektedir. Ancak yukarıda nakledilen anekdottaki isimlerin vefat tarihleri göz önünde tutulduğunda Risâle-i Regâibiyye 1729 ila 1755 tarihleri arasında telif edilmiş olmalıdır (Akkuş, 1992:132). Eserin, Na´lîzâde İbrahim Efendi (ö. 1766) tarafından bestelendiği düşünülmektedir (Akkuş, 1992:134). Yazma halindeki üç nüshanın ilki İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesindeki 1723 numaralı mecmuanın 92b-99a varakları arasındadır. Eserin ikinci nüshası ise Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi, Muzaffer Ozak Bölümü II/7 numaradaki nüshanın 190a-193a varakları arasında yer almaktadır. Son nüsha ise Millet Kütüphanesi Ali Emîrî koleksiyonu Manzum 1395 numarada kayıtlıdır.

Eser, dinî bir mesnevi hüviyetindedir. Klasik mesnevilerdeki tertip hususiyetinin görüldüğü eserde aruzun Mefâ´ilün mefâ´ilün fe´ûlün kalıbı kullanılmıştır. Eserin düzeninin klasik tertipten tek farkı giriş bölümündeki naat ve münacatın Hatime bölümünden önce olmasıdır (Akkuş, 1992:134-135). Bölümler ve başlıklar şu şekildedir: Mukaddime (7-17), Âgâz-ı Kelâm (18-54), Bahr-i Sânî (55-119), Bahr-i Sâlis: Mi´râciye (120-156), Avdet-i Mi´râc (156-173), Na´t-ı Şerîf (174-196), Münâca´at (197-203), Hâtime ve Tesmiye (204-213). Eserin başındaki altı beyit tevhit özelliği göstermektedir. Âgâz-ı Kelâm bölümünde mevcudatın ve Hz. Muhammet’in ruhunun yaratılışı, peygamberlikle vazifelendirilişi, mücadeleleri anlatılmaktadır. Bahr-i Sânî başlığı altında Hz. Muhammed’in doğumu, tebliğle görevlendirilişi, mucizeleri kısa bir şekilde beyan edilir. Bahr-i Sâlis kısmında Miraç hadisesi kısaca tasvir edilir. Avdet-i Mi´râc bölümünde Hz. Peygamber ile Allah Teâla’nın tekellümünün niteliği ve bu durumun ashaba nakledilmesi dile getirilir (Akkuş, 1992: 135). Risâle-i Regâibiyye’nin Miraç’tan söz eden bölümünde Süleyman Çelebi’nin Mevlid’inin etkisi ortaya çıkmıştır. Eser, Nâyî Osman Dede’nin Mi´râciyyesinden vezin ve sanat bakımından daha başarılıdır. Ayrıca dil ve anlatımı da Mi´râciyye nispetle daha sadedir. Eserde az olmakla birlikte imale ve zihaflara da rastlanır (Akkuş, 1992: 135).

Mehmet Akkuş, 1992 yılında Edebiyatımızda Regâibiyye ve Salâhi’nin Matla’ul-Fecr’i başlıklı makalesinde regâbiyye türü ve Salâhi’nin eseri hakkında bilgi verdikten sonra eserin transkripsiyonlu metnine yer verir. Salâhî Dede’nin Regâibiyyesi’nin Yeniden Bestelenmesi başlıklı makalede ise Fatih Koca, regâbiyye türü ve Salâhi’nin eseri hakkında bilgi verir. Daha sonra eserin Latin harfli metni, orijinal (eski harfli) metni ve bestesi verilir. Son çalışma ise Mehmet Akkuş ile Cihan Okuyucu’nun 2017 yılında birlikte yayımladıkları kitaptır.

Şairin biyografisi için bk. “Salâhî, Abdullah Salâhaddîn”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salahi-abdullah-salahaddin

Eserden Örnekler


1

Agâz-ı Kelâm

Ol cenâb-ı pâdişâh-ı lemyezel

Tâc-dâr-ı taht-ı iklîm-i ezel


Zât-ı ferdiyyet ile mevcûd iken

Ya’ni reng-i mâ-sivâ nâ-bûd iken


Kenz-i mahfiydi devât-ı ilm-i zât

Reşha-bâr olmazdı aklâm-ı sıfat


İlm-i zâtın feyzi kıldı iktizâ

K’ola envâr-ı sıfât-ı rû-nümâ


Zâtına kıldı tecellî çünki zât

Cûşa geldi bahr-ı esmâ vü sıfât


İktizâ itdi murâd-ı zü’l-minen

Kim sıfâtı seyr ide âyîneden


Oldı mevcûdayn-ı fahr-i kâinât

Eyledi ol zâtı Hak mir’ât-ı zât


Pertev-endâz oldı esmâ-ı Hüdâ

Cümle a’yân oldı anda rû-nümâ


Kıldı âgâz-ı teayyün ba’dezân

Ruh ile mümtâz olup fahr-i cihân


Cümle a’yân itdi ânunla nüzûl

Anlara da dindi ervâh u ukûl


Taht-ı levlâk’e cülûs itdi o şâh

Bende vü fermânı oldı mihr ü mâh


Hükmün icrâ itmeye şâh-ı vücûd

Halk olundı hep ekâlîm-i şuhûd


Çün vücûda geldi arz ile semâ

Oldılar ervâh ile eşbâha câ


Emr-i Hakk ile açıldı şeş-cihât

Müstakar oldı nüfûs-ı kâinât


İçlerine girdi şeytânın eli

Şâh-râh üzre k’odı bir sandalı


Azdırup yoldan çıkardı ekserin

Zulmet-i nefse düşürdi her birin (Koca, 2018: 549-550)

Kaynakça


Akkuş, Mehmet (1992). “Edebiyatımızda Regâibiyye ve Salâhi’nin Matla’ul-Fecr’i”. Ankara Ünversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 129-153.

Akkuş, Mehmet (2020). Abdullah Salahaddîn-i Uşşâkî: Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Hikemiyat Yay.

Akkuş, Mehmet ve Cihan Okuyucu (2017). Regâibiyye. İstanbul: Piri Salis Abdullah SalahaddinUşşaki, Tahir Ağa Mescidi ve Tekkesini Koruma, Yaşatma, İlim, Kültür ve Sufi Sanatları Derneği Yay.

Koca, Fatih (2018). “Salâhî Dede’nin Regâibiyyesi’nin Yeniden Bestelenmesi”. Turkish Studies 13 (2): 543-572.

Atıf Bilgileri


Kufacı, Osman. "RİSÂLE-İ REGÂİBİYYE". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/risale-i-regaibiyye. [Erişim Tarihi: 25 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 GÜL-İ SAD-BERG-İ EVRÂD BERÂ-YI TUHFE-İ ‘UBBÂD Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
2 MİR‘ÂTÜ’L-A’LÂM VE MİŞKÂTÜ’L-AHLÂM (FÜTÛH-I SALÂHÎ) Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
3 MİR’ÂT-I ESMÂ Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
4 CEVÂHİR-İ TÂC-I HİLÂFET Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
5 USÛl-İ EVRÂD-I UŞŞÂKİYE Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
6 MEDÂR-I MEBDE VE ME‘ÂD Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
7 MECMUÂ-I FENN-İ ZERÂFET Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
8 IZHÂR-I ESRÂR-I NİHÂN EZ ENVÂR-I HATM-İ HÂCEGÂN Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
9 TUHFETÜ’L-UŞŞÂKİYE Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
10 HILYE-İ HASENEYNİ’L-AHSENEYN Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
11 ATVÂR-I SEB‘A Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
12 DİVÂN-I NUÛT-I SALÂHÎ Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Araş. Gör. Dr. Bilge İlhan Toker
Görüntüle
13 DÎVÂN (SALÂHÎ) Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
14 ESÂMİ-İ HULEFÂ Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
15 MEVLİD Salâhî, Abdullah Salâhaddîn Prof. Dr. MEHMET AKKUŞ
Görüntüle
16 KURRETÜ'L-UYÛN Ra'ûfî, Şeyh Seyyid Ra'ûfî Ahmed Efendi Öğretmen mehmet cemal öztürk
Görüntüle
17 VÂRİDÂT (AZÎZ) Azîz, Azîz Ali Efendi Araş. Gör. Dr. nesrin aydın satar
Görüntüle
18 DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT (İBRÂHİM HÂS) İbrâhim Hâs Doç. Dr. Hasan Gültekin
Görüntüle
19 ŞERH-İ EBYÂT-I YÛNUS EMRE (İBRÂHİM HÂS) İbrâhim Hâs Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
20 DÎVÂN (KAYGULU HALİL EFENDİ) Kaygulu Halil Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
21 HÂDİ’L-UŞŞÂK (KAYGULU HALÎL EFENDİ) Kaygulu Halil Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
22 TEFSİR-İ BA’Z-I SÜVER-İ KUR’ANİYYE Abdülhay Celvetî Doç. Dr. Şükrü Maden
Görüntüle
23 DÎVÂN (İLÂHİ-NÂME) Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı Doç. Dr. abdulkadir erkal
Görüntüle
24 MA‘RİFETNÂME Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı Doç. Dr. Lokman Taşkesenlioğlu
Görüntüle
25 ‘İRFÂNİYE Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı Diğer Emine Güleç
Görüntüle